Blog del Instituto Cervantes en Utrecht

Por Mayke Merkx, alumna de español

Enrique Granados era un pianista, un pedagogo y sobre todo un grande compositor catalán que nació en Lérida en 1867.

Era hijo de padre cubano y madre de Santander y tenía cinco hermanos. Cuando su padre murió la familia se trasladó a Barcelona. Granados empezó muy joven sus estudios musicales en la Escolanía de la Merced. A partir de 1886, Granados tenía entonces diecinueve años, trabajó como músico. Tocaba el piano en los bares de Barcelona como El Café de las Delicias para ganar dinero para su familia.

Las obras de Granados tienen influencias de la música folk Ibérica y está mezclado con música contemporánea europea. Estuvo muy influido por los compositores románticos como Schumann, Liszt y Wagner.

Su primer gran éxito fue en 1898 con la zarzuela María del Carmen que se estrenó en Madrid. La historia se desarrollaba en la huerta de Murcia.

Granados se  inspiró en las caricaturas y los cuadros de Goya. De la obra Las Goyescas existen dos series. La primera fue estrenada en el Palau de la Música Catalana en Barcelona en 1911 y el segundo en París en 1914. El director de la Ópera de París le preguntó a Granados si podría convertir la suite en una ópera. Durante su estancia en Suiza, trabajó en esta composición. Es una obra llena de ritmo y muy colorista y con una estructura compleja. Con este opera quiso reflejar el ambiente de la gente popular en el Madrid al fin del siglo XVIII.

Por causa de la Gran Guerra no fue posible estrenar la ópera Goyescas en Paris. En 1916 Granados viajó con su mujer a Nueva York y allí la ópera se estrenó en el Metropolitan Opera House. Fue un gran éxito y durante dos semanas familia Granados tuvo muchos cumplidos y compromisos. El presidente de los Estados Unidos, Thomas Woodrow Wilson, le invitó a dar un recital privado en la Casa Blanca.

El 24 de marzo de 1916, su vida se vio trágicamente interrumpida. Los planes de los Granados no se realizarían jamás. El barco en cual viajaban, fue torpedeado por un submarino alemán en el canal de la Mancha. El compositor y su mujer murieron ahogados en el naufragio del barco.

Su música podría dividirse en tres estilos:
1. El estilo romántico con obras como Escenas Románticas y Escenas Poéticas
2. El estilo patriótico con obras como las 12 Danzas Españolas para piano, 6 piezas sobre cantos populares españoles, que son lo más profundo y personal de su obra.
3. El periodo de Goya, con la versión para piano de sus Goyescas, la opera Goyescas, también sus Tonadillas para piano y canto.

Más información: conferencia sobre Enrique Granados

Enrique Granados was een Catalaanse pianist, leraar maar vooral een groot componist die geboren werd in Lerida in 1867.

Hij was de zoon van een Cubaanse vader en zijn moeder kwam uit Santander. Toen zijn vader overleed verhuisde de familie naar Barcelona. Granados begon op heel jonge leeftijd met zijn muziekstudie op “Esolanía de la Merced. Daarna volgde hij lessen bij zijn eerste leraren Vanaf 1886, Granados was toen negentien jaar, werkte hij als pianist in cafés in Barcelona waaronder het “Café de las Delicias” om geld voor zijn familie te verdienen.

Spaanse volksmuziek heeft invloed gehad op het werk van Granados en dit is gemengd met eigentijdse Europese muziek. Hij is in hoge mate geïnspireerd door de componisten uit de Romantiek zoals Schumann, Liszt en Wagner.

Zijn eerste grote succes bereikte hij met de operette: Maria del Carmen, die werd opgevoerd in Madrid in 1898. Het verhaal speelde zich af in een tuin in Murcia.

Granados werd geïnspireerd door de schetsen voor tapijten en schilderijen van Goya. Het stuk Las Goyescas bestaat uit twee series. De eerste serie werd voor het eerst opgevoerd in 1911 in het Palau de la Música Catalana in Barcelona. De tweede serie werd voor het eerst opgevoerd in Parijs in 1914.

De directeur van de Opera in Parijs vroeg aan Granados of hij de piano suite kon veranderen in een opera. Tijdens zijn verblijf in Zwitserland werkte Granados aan deze compositie. Het stuk is erg ritmisch, kleurrijk en heeft een ingewikkelde structuur. Met deze opera wilde hij het leven van de gewone mensen in Madrid weergeven aan het einde van de achtiende eeuw.

Door de Eerste Wereldoorlog was het onmogelijk om de opera Goyescas in Parijs op te voeren. In 1916 reisde Granados met zijn vrouw naar New York omdat daar de opera in première ging in het Metropolitan Opera House. Het was een groot succes en tijdens hun verblijf van twee weken in Amerika ontvingen de Granados veel complimenten en toezeggingen. De Amerikaanse president, Thomas Woodrow Wilson, nodigde hem uit om een privéconcert te geven in het Witte Huis.

Op 24 maart 1916 werd hun leven tragische onderbroken. De plannen van de Granados werden nooit gerealiseerd. De boot waarmee zij reisden werd in het Kanaal door een Duitse onderzeeër getorpedeerd. De componist en zijn vrouw verdronken door schipbreuk.

Zijn muziek kan worden onderverdeeld in drie stijlen of periodes:
1. De Romantische stijl met werken zoals Escenas Romanticas en Escenas Poeticas.
2. De patriottische stijl met werken zoals de 12 Danzas Españolas voor de piano, 6 stukken over Spaanse volksmuziek, dit zijn de meest diepzinnige en persoonlijke werken
3. De periode van Goya, met de pianoversie van zijn Goyescas, de opera Goyescas maar ook zijn Tonadillas voor piano en zang.

Meer informatie: lezing over Enrique Granados

Por Mayke Merkx, alumna de español
fotos: Mayke Merkx

De meest bekende Andalusische steden zijn Granada met het Alhambra, Cordoba met de Mezquita en Sevilla met de toren Giralda en het paleis Reales Alcázares. Het beeld van Andalusië is een samenstelling van sociale en maatschappelijke invloeden. Andalusië was de provincie die het hele land vertegenwoordigde. Het beeld van Andalusië kwam overeen met de droom en de verbeelding van de reizigers in de Romantiek; een paradijs dichtbij het oosten waar het verleden nog zichtbaar was.

Met de komst van de stoomtrein en stoomboot aan het einde van de negentiende eeuw werd het makkelijker om te reizen. De Europese burgerij reisde als tijdverdrijf en bepaalde het beeld van Andalusië. In vergelijking met andere Europese landen, was Spanje meer landelijk in de negentiende eeuw omdat ze nog niet zoveel industrie hadden als in de rest van Europa. En hierdoor ontstaat de tegenstelling van weinig ontwikkeling ten opzichte van de ontwikkeling.

In deze tijd werd Spanje verkocht aan Europa met het gevormde beeld van Andalusië. Eerder had de kunst over het algemeen een religieus thema maar in de negentiende eeuw begon de high society beeldende kunst te kopen. Andalusië werd buiten Spanje verkocht door schilderijen en lithografieën. De onderwerpen van de schilderijen waren typisch Andalusisch zoals een veemarkt, stieren, Andalusische danseressen en de processie in de Semana Santa in Sevilla. Daarnaast was de oosterse architectuur in Andalusië erg populair. Zelfs in de Verenigde Staten en Cuba is nog de invloed te zien van de architectuur uit het midden-oosten. Dit was ook een gevolg van de belangstelling voor Andalusië in het buitenland.

Reizigers schreven boeken en krantenartikelen over hun reizen. De mensen wilde afbeeldingen zien in boeken en tijdschriften. Het beeld van Andalusië werd op deze manier door heel Europa verspreid. De Engelse schrijver Richard Ford, reisde vier jaar door Spanje en schreef een handboek voor de reiziger (“Handbook for Travelers in Spain”). Een merkwaardig detail: Richard Ford maakte in 1839 een kleine graffiti; hij kerfde zijn naam in de fontein van de ”Patio met Leeuwen” in het Alhambra.

Andalusië vertegenwoordigde Spanje op de eerste wereldtentoonstellingen. In 1851 in Londen met “El Patio de los Leones” uit het Alhambra; in 1867 in Parijs met het Moorse paleis “Real Alcázares” in Sevilla en in 1900 in Parijs met “La giralda” in Sevilla. Beter gezegd ze bedachten Andalusië tussen Parijs en Londen. Reclameslogans waren: Andalusië, Europees gemak in het oosten” of “romances of the east with comfort of the west”. Tot vandaag de dag wordt het beeld van Spanje bepaald door deze beeldvorming in de negentiende eeuw.

Een interessant boek over de culturele en literaire geschiedenis van Sevila is: Seville, Córdoba and Granada. A cultural and literary history, de Elizabeth Nash.

Dit artikel is geschreven naar aanleiding van een conferentie in het Instituto Cervantes Utrecht: “Het beeld van Spanje in de wereld” met Ángel del Prado in 2007. Naar aanleiding van mijn vakantie in Sevilla heb ik het oorspronkelijke artikel aangepast.

We willen u op de hoogte brengen van de laatste tentoonstelling in het museum «La Real Academia de Bellas Artes de San Fernando» in Madrid over Richard Ford, reiziger en hispanist. Ford schreef het boek «Handbook for travellers in Spain» en maakte veel tekeningen tijdens zijn reis door Spanje, maar hij was onbekend als tekenaar. De tentoonstelling is een overzicht van de tekeningen die hij maakte van 1830 tot 1833. 

Las ciudades andaluzas más famosas son Granada con la Alhambra, Córdoba con la Mezquita y Sevilla con la Giralda y los Reales Alcázares. La imagen de Andalucía es un compuesto de influencias sociales y culturales. Andalucía era la provincia que representaba a todo un país. La imagen de Andalucía se correspondía con el sueño y la imaginación de los viajeros durante el Romanticismo; un paraíso cerca del Oriente y donde el pasado sigue siendo visible.

Con el desarrollo del tren y el barco de vapor al final del siglo XIX, viajar se hizo más cómodo. La burguesía europea viajaba por ocio y supuso de la alguna forma la invención de la imagen de Andalucía. En comparación con otros países europeos, España era más rural, porque aún no tenía tanta industria como el resto de Europa. Por ello existía el contraste de los países menos desarrollados frente a los países desarrollados.

En ésta época quería venderse España a Europa con la recreada imagen de Andalucía. Hasta entonces el arte tenía en general un tema religioso, pero en el siglo XIX la alta sociedad empezó a comprar arte figurativo. La imagen de Andalucía se empezó a vender con cuadros y litografías fuera de España. Los temas de los cuadros eran típicos andaluces como una feria de ganado, toros, bailes andaluces, jardines y las procesiones de Semana Santa de Sevilla. Además la arquitectura oriental de Andalucía era muy popular. Incluso en los Estados Unidos y Cuba se puede ver aún la influencia de esta arquitectura.

Los viajeros escribían libros y artículos en la prensa de sus viajes. La gente quería ver ilustraciones en revistas. De esta manera se divulgó a gran escala la imagen de Andalucía por todos los países de Europa. El escritor británico Richard Ford, viajó cuatro años por España y escribió un libro para viajeros: Handbook for Travelers in Spain. Un detalle curioso: Richard Ford hizo en 1839 un pequeño grafiti y grabó su nombre en la taza de la fuente del Patio de los Leones en el Alhambra.

En las primeras exposiciones universales, Andalucía fue la representante de España.

En 1851 en Londres con el Patio de los Leones de la Alhambra, en 1867 en París con el palacio morisco de Real Alcázares de Sevilla y en 1900 en París con La giralda de Sevilla. Mejor dicho Andalucía se inventó entre París y Londres. Eslóganes de la publicidad eran: “Andalucía, confort europeo en el oriente” o “romances of the east with comfort of the west” (romanticismo oriental con confort occidental).

Hasta hoy la imagen de España está determina en gran medida por la formación de imágenes en el siglo XIX.

Un libro interesante sobre la historia cultural y de la literatura de Sevilla es: Seville, Córdoba and Granada. A cultural and literary history de Elizabeth Nash.

Este artículo lo escribí tras asistir a una conferencia en el Instituto Cervantes de Utrecht Het beeld van Spanje in de wereld, La imagen de España en el mundo, con Ángel del Prado en el año 2007. A raíz de mis vacaciones en Sevilla he adaptado el artículo original.

Como dato de interés podemos destacar la reciente exposición en la Real Academia de Bellas Artes de San Fernando en Madrid, sobre el viajero hispanista Richard Ford. Ford escribió el libro Manual para viajeros por España y lectores en casa y realizó muchos dibujos durante su viaje, aunque no se llegó a conocer por esta habilidad. La exposición es una muestra de los dibujos que hizo durante los años 1830 a 1833.

Por Neri Arjona De Santiago, profesora
Fotos: cortesía de William de Jesús Carsolio Hernández y de Ricardo Holtkamp Arjona

¿Quién no recuerda los nervios de la noche del 5 de enero, la velada previa a la llegada de los Reyes Magos? Infinidad de preguntas acudían a nuestra mente, ¿me habré portado lo suficientemente bien este año? ¿Me traerán todos los regalos que les he pedido? ¿Llegarán a tiempo?

Esta celebración tiene un origen bíblico. Al inicio del Nuevo Testamento, en el Evangelio de San Mateo puede leerse esto: {Los sabios de oriente} “entraron en la casa, vieron al niño {Jesús} con su madre María y lo adoraron postrados en tierra. Abrieron sus cofres y le ofrecieron como regalo oro, incienso y mirra”.

Con el devenir del tiempo, estos tres personajes se fueron transformando hasta llegar a convertirse en lo que son ahora, los tres Reyes Magos. Sus nombres, el lugar de donde provenían y el transporte que usaban también han ido enriqueciéndose con el paso del tiempo. Así, Gaspar proviene de Oriente Medio y monta en un camello; Melchor es europeo, con barbas blancas y se transporta en un caballo; y Baltasar viene del continente africano, monta en un enorme elefante y su tez es de color obscuro.

Sin duda también los regalos han evolucionado con el tiempo. Los pequeños ahora reciben consolas de videojuegos. Pero la ilusión que esta fiesta ha traído a los niños de distintas generaciones es la misma año tras año.

En la mañana del 6 de enero y durante todo el día, mientras que los niños abren y disfrutan de sus regalos, adultos y pequeños degustan la riquísima Rosca de Reyes. La Rosca de Reyes se comparte con colegas en el trabajo, con amigos y familiares en casa, acompañada de chocolate, café, atole o leche.

La Rosca de Reyes no es un pan común y corriente, pues en su interior alberga sorpresas. Escondidos dentro hay un número variable de muñequitos de plástico. Cada persona corta su propio pedazo de rosca. Si le toca uno ellos, tiene que encargarse de hacer o invitar tamales y atole el 2 de febrero, día en que se festeja a la Virgen de la Candelaria. ¡No es de extrañar que muchos prefieran tragarse el muñeco!

Indudablemente esta es una de las tradiciones más hermosas de inicio de año. Aunque la percepción varía si eres el padre o la madre que tiene que comprar los regalos, o si eres el hijo que los recibe.

Por Neri Arjona De Santiago, profesora
Fotos: cortesía de Melissa Torrecilla Aguirre y Ricardo Holtkamp Arjona

Una fiesta sin piñata, ¡impensable! Sobre todo si se trata de celebraciones infantiles o de las tradicionales posadas en diciembre.

Así como la piñata oculta en su interior tesoros que no pueden ser apreciados a simple vista, su origen también encierra secretos, que constituyen una amalgama de elementos prehispánicos y españoles.

El origen azteca de la piñata parte del culto a Huitzilopochtli, el dios principal de los mexicas. El nacimiento de esta deidad se celebraba en diciembre. Como parte del festejo se incluía un recipiente de cuero tejido con plumas multicolores. El ritual consistía en pegarle a éste con un palo hasta que se rompía y los tesoros en él contenidos caían a los pies del ídolo.

En Occidente, las piñatas llegaron a España a través de Italia, pero no fue ahí donde vieron la luz, sino en China, de donde Marco Polo las llevó a su país. En China, las piñatas se usaban en las celebraciones de año nuevo. De Italia, la tradición se extendió a España.

En el tiempo de la Colonia, la piñata fue utilizada como un instrumento para difundir la religión católica entre los indígenas. Los misioneros españoles usaron la alegoría de la piñata para evangelizar. Así, la piñata simbolizaba al diablo y, los siete picos, los siete pecados capitales. Los colores llamativos y brillantes representaban la tentación. Los dulces y demás cosas que se encontraban en su interior eran una alegoría de las bienaventuranzas y recompensas que se recibirían al golpear al pecado con la fe, una analogía del palo que se usaba.

Las piñatas tradicionales se hacen colocando dentro de ellas una olla de barro que es en la que se depositan los dulces o sorpresas. Después se procede a cubrirla con papel de china de diferentes colores. A esta misma se adhieren siete conos o picos que terminan dándole la forma de una estrella. La piñata se rellena con dulces y frutas de temporada, cacahuates o pequeños regalos. Debido a algunos accidentes como cortaduras o golpes, ahora muchas piñatas se hacen cubriendo con varias capas de papel periódico un globo inflado, el que después se pinchará pero que ya habrá dado su forma a la piñata. Parte esencial de la piñata es el palo que se usa para romperla y que también va profusamente adornado. La piñata se cuelga de una cuerda y una persona es la encargada de moverla. Otra opción es que dos personas sujeten los extremos de la cuerda.

El momento de romper la piñata constituye todo un ritual. Primero, si las personas que van a participar son niños mayores o adultos, se procede a ponerles una venda en los ojos a cada uno al momento de pasar. Se le pone el palo en la mano y se le dan algunas vueltas para que pierda la noción del espacio y no pueda localizar la piñata. Entre tanto, el que está o los que están sujetando y moviendo la piñata “provocan” al que quiere romperla rozándolo con ella.

Cuando cada uno va pasando a romperla se le canta al participante: “¡Dale, dale, dale, no pierdas el tino, porque si lo pierdes, pierdes el camino; ya le diste una ya le diste dos, ya le diste tres y tu tiempo se acabó!” Otra versión es: “¡Dale, dale, dale, no pierdas el tino, porque si lo pierdes, pierdes el camino; dale, dale, dale, dale y no le dio, quítenle la venda, porque sigo yo!”. Aparte de participar cantando, el resto de las personas se ocupan de confundir al que está en turno diciéndole, a tu izquierda, cuando la piñata en realidad está a la derecha, o arriba, cuando la piñata está abajo. Con estas instrucciones equivocadas se producen situaciones realmente cómicas.

Una vez que la piñata ha sido rota y el contenido cae al suelo, es el momento en que niños y mayores se abalanzan para atrapar la mayor cantidad de los tesoros en ella contenidos.

La piñata tradicional es la de picos, pero actualmente, para las fiestas de cumpleaños infantiles las hay que representan a superhéroes, princesas, o cualquier otro diseño que esté de moda y que coincida con la temática de la fiesta. Las piñatas en forma de cubo y con globos dentro también son muy populares.

Poco a poco, las piñatas se fueron convirtiendo en un elemento importante de la cultura mexicana. Hasta el punto que ahora, en el extranjero, piñata equivale a México. El hacer piñatas es considerado por muchos como un arte y hay piñatas que son unas verdaderas joyas y a las que romperlas constituye una verdadera pena.

Dale, dale, dale, no pierdas el tino,
porque si lo pierdes, pierdes el camino…

Por Mayke Merkx, alumna de español

El Instituto Cervantes de Utrecht viene ofreciendo cursos especiales con diferentes temas culturales. Uno de estos cursos fue el de El Museo del Prado. El profesor Alberto Colorado es aficionado al arte y dio el curso a su especial manera. No mostraba únicamente cuadros pero daba mucha información interesante. Los clases se centraban en conversaciones sobre arte. Muchas veces, éstas llevaban un gran entusiasmo general dada la disparidad de impresiones que cada obra de arte causaba en los alumnos.

Mantuvimos una charla personal sobre el arte que resultó en esta entrevista.

¿Cuántos años tenías cuando fuiste por primera vez al Prado?
No sabría decirlo con precisión pero fui con bastante regularidad desde muy pequeño. Mi padre me llevaba asiduamente durante mi infancia y adolescencia y en cada visita me explicaba las historias que había detrás de los cuadros.

¿Cuáles son tus cuadros favoritos?
No me gusta tener que elegir, me gustan tantos…algunos me gustaban más de pequeño, otros captaron mi atención con la edad, pero unos que siempre me fascinaron son las Pinturas Negras de Goya. De niño me causaban gran impacto las escenas de brujería, las parcas y Saturno devorando a un hijo ¡mucho más aún al imaginármelas en las paredes de la propia casa del pintor!. Sin embargo, con la edad es el Perro semihundido el que más me inquieta. Es un cuadro insólito, enigmático, no responde a ningún movimiento ni a nada que nos permita identificarlo. Es inclasificable.

Como niña me gustaban los cuadros del siglo de oro, como adolescente me gustaban los cuadros del impresionismo, después prefiero el arte moderno. ¿Tus preferencia han cambiado durante tu vida?
Sí claro, supongo que eso nos pasa a todos. De niño me fijaba más en las obras por su mensaje directo, algo más superficial. Con la edad uno va incorporando conocimientos y herramientas de análisis que van puliendo la percepción de la obra y del artista. El arte es comunicación y las obras testimonio de la época en que se realizan. Según fui aprendiendo más sobre Historia, movimientos artísticos, Filosofía, etc. fue cambiando mi percepción del arte. Ahora por ejemplo, soy mucho más consciente de lo adelantado de la obras del Bosco o del Greco para su época y eso me hace admirar su obra con otros ojos.

¿Es posible que los cuadros tengan símbolos escondidos? Como en los libros de Dan Brown y Javier Sierra.
Sí, es posible y estoy seguro de que algunos los tienen. Fue interesante leer y discutir en clase algunos fragmentos del libro de Javier Sierra, El Maestro del Prado. Sin embargo, me temo que esta simbología casi esotérica la encontramos en la realidad en mucho menor medida de lo que les gustaría a estos autores. Sus libros responden más a un ánimo de fabricar best-sellers que al de llevar a cabo un análisis pictórico serio.

¿Piensas que el arte es más que los cuadros, un conjunto de artes (literatura, teatro, baile)?
Sí, por supuesto. El arte es un concepto amplísimo que parece que nunca atinaremos a definir pero está claro que comprende muchas más disciplinas que la pintura. El elemento común, en mi opinión, es la comunicación.

¿Podría el arte influir en la situación política? ¿Sabes un ejemplo?
Podría hacerlo pero creo más bien que es el arte el que en muchas ocasiones ha estado y estará politizado, ejemplos hay muchos. El arte es un reflejo más de la sociedad y por tanto la política también se ve plasmada en el arte. El Surrealismo, por ejemplo, fue un movimiento claramente vinculado al comunismo. Otro ejemplo claro puede ser el de los muchos artistas españoles que pusieron su arte al servicio de la II República, especialmente durante la Guerra Civil española (1936-1939).

Por otro lado, seguro que el Guernica de Picasso contribuyó en gran medida a amplificar la denuncia internacional contra el bombardeo de dicha localidad vizcaína. He ahí un ejemplo de arte influyendo en la política. 

¿Es importante que los niños en la escuela tengan enseñanza de arte o sea una parte de la educación?
Sí, por supuesto. Sin embargo, creo que la forma establecida de enseñarlo contribuye más a que el alumno se aleje del arte que a acercarlo a su comprensión. Desafortunadamente tuve malas experiencias con mis profesores de Historia del Arte, también de otras asignaturas. Por ejemplo, mi profesor en el instituto consiguió que aborreciera la Filosofía y me costó mucho encontrarle el interés.

Muchos jóvenes no se interesan en el arte. ¿Sabes por qué es así? ¿Es necesario cambiarlo? ¿Cómo?
Como he dicho en la respuesta anterior, creo que el sistema educativo tiene mucha culpa pero también los medios de comunicación y, en general, la percepción del arte que prima en la sociedad. En primer lugar, creo que habría que bajar a los artistas a la tierra y dejar de verlos como a una especie de semidioses, dejar de idolatrar a los tantas veces llamados “genios”. Los artistas son personas de carne y hueso, como tú y como yo, que se expresan a través del arte. Esa percepción contribuiría también a acercar de verdad al arte a todos los públicos y no limitarlo a una élite de entendidos. Este elitismo ha derivado en un consumismo absurdo del arte. La masa se dedica a devorar exposiciones como si ello otorgara cierto estatus social o intelectual. Me parece que mucha gente admira las obras que los grandes gurús les han dicho que deben admirar, pero en muchas ocasiones no alcanzan a comprenderlas.

Yo trataría pues de derribar mitos y de acercar el arte a la gente de a pie. Habría que dotar a la gente de herramientas que les permita analizar las obras, de activar mecanismos intelectuales y culturales que ayuden a comprender el Arte. Creo que la mayoría de la gente se dedica nada más que al culto superfluo del arte y eso es una pena.

En el curso del Prado habías seleccionados algunos cuadros por las clases. ¿Cómo lo hacías? ¿Te dejabas guiar por las obras maestras o elegías obras que son para ti una obra maestra?
Pues un poco de las dos cosas. La verdad es que el curso se me quedó corto porque el Museo del Prado ofrece muchísimas obras, así que tuve que descartar bastantes que me gustaban. Elegí obras representativas de todas las corrientes, aunque algunas, como el Neoclasicismo, me resulten menos atractivas que otras como los Primitivos Flamencos, por ejemplo. Creo que es inevitable hacer hincapié en lo que a uno le gusta. Ello me permitió transmitir mi pasión por ciertos cuadros y creo que eso me hace llegar al alumno con mayor calado.

En las clases hablábamos mucho de los cuadros, ¿aprendiste algo de tus alumnos? Si fue así, ¿podrías poner un ejemplo?
Me encantan las clases participativas, que el alumno lleve la voz cantante. En mi clase ideal yo sólo proporciono el hilo conductor y aporto mis conocimientos para puntualizar y completar lo que el alumno ya ha comentado. Tuve la suerte de tener un grupo muy majo y muy culto, ¡claro que aprendí mucho! Supongo que lo más obvio es la pintura holandesa. Recuerdo también aprender bastante sobre mitología y pasajes bíblicos que yo no conocía, ¡varios alumnos sabían muchísimo!. También aprendo siempre de literatura, cine y cultura general. Durante las clases pueden surgir infinidad de temas distintos al principal y me gusta dejar que fluyan de forma natural. Hace que la clase se haga más amena y la cultura general de todos sale enriquecida.    

 ¿El arte, puede aportar a la felicidad?
¡Eso depende de cada persona! De los gustos de cada uno, claro. Sé que algunos psicólogos utilizan el arte como terapia, así que supongo que algo tendrá.

¿En qué manera un cuadro podría emocionarte?
Hay personas muy sensibles a la expresividad de los personajes, la disposición de colores, etc. En mi caso, soy más sensibles a las historias que cuentan, cuando soy capaz de relacionarlas con historias reales, ya sean del autor o de algún suceso histórico. Por ejemplo, El 2 mayo y El 3 de mayo de Goya me parecen obras muy emotivas.

Het Instituto Cervantes in Utrecht biedt speciale cursussen aan met verschillende culturele onderwerpen. Een van deze cursussen was “El Museo del Prado”. De docent Alberto Colorado is een kunstliefhebber en gaf deze cursus op zijn eigen bijzondere manier. Hij liet niet alleen schilderijen zien maar gaf ook veel interessante informatie. De lessen zijn toegespitst op het praten over kunst. Vaak leidde dit bij de leerlingen tot groot enthousiasme en tot uiteenlopende indrukken van kunst.

Een persoonlijk gesprek met hem over kunst leidde tot dit interview.

1. Hoe oud was je, toen je voor de eerste keer naar het Prado ging?
Dat weet ik niet meer precies, maar van jongs af aan ging ik vaak naar het Prado . Als kind en als tiener nam mijn vader me regelmatig mee en bij elk bezoek legde hij me uit wat de verhalen waren achter de schilderijen.

2. Wat zijn je favoriete schilderijen?
Ik vind het moeilijk om te moeten kiezen, het zijn er zoveel…sommige schilderijen vond ik mooi toen ik jong was, andere interesseerden me toen ik ouder werd, maar de werken die me altijd hebben gefascineerd zijn de “Las Pinturas Negras” van Goya.

Als kind was ik erg onder de indruk van de afbeeldingen van hekserij, Parcen (schikgodinnen) en Saturnus die zijn zoon verslindt. Vooral als ik het me voorstelde op de muren in het huis van de schilder! Maar toen ik ouder werd, vond ik de “Half verdronken hond” het meest verontrustend. Het is een ongewoon, raadselachtig schilderij dat bij geen enkele kunststroming past en evenmin te onderscheiden is. Het is niet te classificeren!

3. Toen ik klein was hield ik van schilderijen uit de Gouden Eeuw, als tiener hield ik van het impressionistische schilderijen en daarna van moderne kunst. Is je voorkeur tijdens je leven veranderd?
Natuurlijk, ik denk dat dit voor iedereen zo is. Als kind keek ik meer naar de werken met een directe boodschap, enigszins oppervlakkig. Als je ouder wordt maak je gebruik van kennis en analyse-instrumenten, die de beleving van het werk en de waardering voor de kunstenaar verfijnen.

Kunst is communicatie en de werken zijn stille getuige van de tijd waarin ze zijn gemaakt.

Naarmate ik ouder werd, leerde ik meer over geschiedenis, kunststromingen, filosofie etc. dit veranderde mijn blik op kunst. Nu bijvoorbeeld, realiseer ik me hoe modern de werken van Jeroen Bosch of El Greco voor hun tijd zijn en hierdoor bewonder ik hun werk des te meer.

4. Is het mogelijk dat schilderijen een verborgen boodschap hebben? Zoals in de boeken van Dan Brown en Javier Sierra?
Ja, dat is mogelijk en ik ben er zeker van dat sommige kunstwerken dit hebben. Het was interessant om enkele fragmenten uit het boek van Javier Sierra, “De meester van het Prado” te lezen en om ze te bespreken in de les. Desalniettemin ben ik bang dat deze bijna esoterische symboliek in de werkelijkheid in veel mindere mate te vinden is dan deze auteurs zouden willen.

Deze boeken spelen meer in op de intentie om een bestseller te schrijven, dan om een serieuze analyse van de schilderkunst uit te voeren .

5. Denk je dat kunst meer is dan schilderijen, een geheel van kunsten (literatuur, theater, dans…)?
Ja, natuurlijk. Kunst is een zo´n breed begrip dat we er nooit in zullen slagen om het te definiëren, maar het is duidelijk dat het om veel meer disciplines gaat dan alleen de schilderkunst. Het gemeenschappelijke element, is, naar mijn mening, communicatie.

6. Zou kunst een politieke situatie kunnen beïnvloeden? Ken je een voorbeeld?
Het zou kunnen, maar ik denk dat het eerder de kunst zelf is die in veel gevallen een politieke lading krijgt, daar zijn veel voorbeelden van. Kunst is eerder een weerspiegeling van de maatschappij en daarom wordt kunst ook vormgegeven door de politiek. Het surrealisme bijvoorbeeld, een stroming die duidelijk verbonden was aan het communisme. Andere duidelijke voorbeelden zijn de vele geëngageerde Spaanse kunstenaars die kunst maakten gedurende de Tweede Republiek (La Segunda Republica, 1931-1939), en met name tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939).

Daar staat tegenover dat “El Guernica” van Picasso in hoge mate heeft bijgedragen aan de internationale afkeuring van het bombardement op de deze Baskische stad. Dit is een voorbeeld van kunst die de politiek heeft beïnvloed.

7. Is het belangrijk dat kinderen op school les krijgen over kunst of is het een onderdeel van de opvoeding?
Ja, natuurlijk. Los daarvan denk ik dat de gangbare manier van lesgeven er eerder toe leidt dat de leerlingen kunst de rug toe keren dan dat het kennis dichterbij brengt.

Helaas heb ik slechte ervaringen met mijn docenten kunstgeschiedenis en ook met andere vakken. Mijn leraar op de middelbare school bijvoorbeeld kreeg het voor elkaar dat ik een hekel had aan filosofie en het koste me veel moeite om het interessant te vinden.

8. Veel jongeren zijn niet geïnteresseerd in kunst. Weet je waarom dit zo is? Is het nodig om dit te veranderen en op welke manier?
Zoals ik al heb gezegd in het vorige antwoord, denk ik dat het onderwijssysteem veel te verwijten valt maar ook de media, en in het algemeen, de kijk op kunst die overheerst in de samenleving.

Om te beginnen, denk ik dat kunstenaars met beide voeten op de grond zouden moeten gaan staan, dat het ophoudt om ze als een soort halfgoden te zien en stop met het aanbidden van de zogenaamde “genieën”.

Kunstenaars zijn mensen van vlees en bloed, zoals jij en ik, die zich uiten door middel van kunst. Deze benadering draagt er ook toe bij dat echte kunst voor iedereen dichterbij komt en zich niet beperkt tot een elite van kenners. De invloed van de elite heeft geleid tot een absurde consumptie van kunst. De massa verslindt tentoonstellingen met de gedachte dat het een zeker sociaal en intellectueel aanzien geeft. Ik denk dat veel mensen kunstwerken bewonderen waarvan de grote “goeroes” zeggen dat ze die moeten bewonderen, maar in veel gevallen lukt het hen niet om ze te begrijpen.

Om kunst dichterbij de gewone man te brengen, zou ik willen proberen de mythes omver te werpen. Je zou mensen instrumenten moeten geven waarmee ze de werken kunnen analyseren; intellectuele en culturele methodes op gang brengen die hen helpen om kunst te begrijpen.

Ik denk dat de meeste mensen zich op niets anders focussen dan de oppervlakkige verering van kunst en dat is jammer.

9. Je hebt een aantal schilderijen geselecteerd voor de cursus over het Prado. Hoe heb je dat gedaan? Heb je je laten leiden door de meesterwerken of heb je werken gekozen die volgens jou een meesterwerk zijn?
Nou een beetje van beide. Om eerlijk te zijn vond ik de cursus te kort omdat het Prado heel veel kunstwerken heeft, hierdoor moest ik veel schilderijen die ik mooi vond uitsluiten.

Ik heb representatieve werken uit alle kunststromingen gekozen, hoewel sommige, zoals het Neoclassicisme me minder boeiend leken dan andere zoals bijvoorbeeld de Vlaamse primitieven.

Ik denk dat het onvermijdelijk is dat de nadruk ligt op schilderijen die ik leuk vind.

Het gaf me de mogelijkheid om mijn passie voor bepaalde werken over te brengen en ik denk dat ik ze aan mijn leerlingen met meer diepgang heb laten zien.

10. In de les hebben we veel gepraat over schilderijen. Heb je iets geleerd van je leerlingen? Zo ja, zou je een voorbeeld kunnen geven?
Ik houd van levendige lessen, waarin de leerling het hoogste woord heeft. In de voor mij ideale les, geef ik alleen de hooflijnen aan en mijn bijdrage is het precies aangeven en aanvullen van wat de leerling al heeft gezegd.

Ik had het geluk dat ik een erg leuke en slimme groep had. Natuurlijk heb ik veel geleerd!

Het meest voor de hand liggend is denk ik, over de Nederlandse schilderkunst.

Ook over mythologie en Bijbelverhalen heb ik behoorlijk wat geleerd, veel ervan kende ik nog niet. Een aantal leerlingen wist erg veel! Over literatuur, film en cultuur in algemene zin heb ik ook veel opgestoken. Tijdens de lessen kunnen naast de belangrijkste onderwerpen, eindeloos veel verschillende andere onderwerpen opduiken. Ik houd ervan om het op een natuurlijke manier te laten verlopen. Dit maakt de lessen veel leuker en het verrijkt de cultuur in algemene zin.

11. Kan kunst bijdragen aan geluk?
Dat is voor iedereen anders! Smaken verschillen natuurlijk. Ik weet dat sommige psychologen kunst gebruiken als therapie, ik neem dus aan dat het iets zou kunnen bijdragen.

12. Op welke manier kan een schilderij je raken?
Er zijn mensen die heel gevoelig zijn voor de expressie van de afgebeelde personen, het kleurgebruik etc. Ik persoonlijk ben gevoeliger voor de verhalen die worden verteld; als het me lukt om ze te koppelen aan waargebeurde verhalen, over de schilder of een historische gebeurtenis.

De schilderijen El 2 y El 3 de Mayo (De tweede en De derde mei) van Goya bijvoorbeeld, deze werken vind ik erg ontroerend.