Blog del Instituto Cervantes en Utrecht

Por Isabel Lorda, directora del Instituto Cervantes de Utrecht

¿Qué tienen en común los dos grandes genios de la literatura renacentista europea? De entrada, comparten el mismo año de fallecimiento, incluso el mismo día, o casi (alrededor del 23 de abril de 1616), pero eso no es máque producto del azar. Cervantes nunca oyó hablar de Shakespeare, aunque parece ser que Shakespeare sí leyó el Quijote en la última etapa de su vida.

En cualquier caso, poco se sabe de las vidas de ambos escritores. ¿Qué tienen entonces en común? Sus obras fueron muy diferentes en muchos aspectos, pero ambos escritores se nutrieron del humanismo renacentista y  coincidieron en crear personajes de gran hondura y de valor universal, como Don Quijote y Hamlet o Sancho Panza y Falstaff.  Quizá lo que más comparten Cervantes y Shakespeare es el legado que la combinación de la obra de ambos ha dejado a la posteridad. Recordemos las palabras del famoso crítico literario Harold Bloom (“Cervantes y Shakespeare” La Vanguardia, 12/09/2005)

La influencia concertada de Cervantes y Shakespeare define el curso de la literatura occidental posterior. La fusión de Cervantes y Shakespeare produjo a Stendhal y a Turgenev, Moby Dick y Huckleberry Finn, a Dostoievsky y a Proust. (…)

Muchos grandes autores de la literatura europea han bebido en la fuente común de estos genios de la literatura que hoy siguen siendo fuente de inspiración. Así, por Michael Bellejemplo, con el fin de mostrar la repercusión e influencia de estas dos grandes figuras en este año de conmemoraciones, sale a la luz el libro Lunáticos, amantes y poetas, 12 historias inspiradas en Shakespeare y Cervantes (Galaxia Gutemberg), resultado de un proyecto de colaboración de Hay Festival, AC/E y British Council.

Ojalá las conmemoraciones que este año abundan en España y Reino Unido nos motiven a releer a estos clásicos inmortales. Sus obras nos sirven de bálsamo en tiempos turbulentos y, con sus interrogantes y escasas certezas, nos ayudan a entender un poco la complejidad del alma humana, en la que la verdad no es única, sino plural y contradictoria.

Mira que a veces el demonio nos engaña con la verdad, y nos trae la perdición envuelta en dones que parecen inocentes. (William Shakespeare, Macbeth)

Y no porque sea ello ansí, sino porque andan entre nosotros siempre una caterva de encantadores que todas nuestras cosas mudan y truecan, y las vuelven según su gusto y según tienen la gana de favorecernos o destruirnos; y, así, eso que a ti te parece bacía de barbero me parece a mí el yelmo de Mambrino y a otro le parecerá otra cosa. (Miguel de Cervantes, El Quijote, Parte I, capítulo XXV)

El Instituto Cervantes de Utrecht se suma al homenaje que este año se rinde internacionalmente a los dos grandes genios de la literatura renacentista en colaboración con el British Council. El 21 de abril podremos escuchar a dos profesores expertos en literatura, Dr. Michael Bell (Universidad de Warwick) y el
Dr. Rodrigo Cacho (Universidad de Cambridge) en conversación con la Dra. Yolanda Rodríguez en un coloquio Cervantes & Shakespeare, amistad y ficción. En este encuentro se reflexionará, entre otros temas, sobre el valor de la amistad y la relación entre historia y ficción en la obra de Cervantes y Shakespeare.

Este coloquio se inserta en la Semana cervantina que todos los Institutos Cervantes del mundo dedican en el mes de abril a la obra y figura de Miguel de Cervantes. Los niños no pueden faltar en la Semana cervantina. En colaboración con las ALCE (Consejería de Educación de la Embajada de España), la biblioteca del Instituto Cervantes de Utrecht organiza un concurso de dibujo ¨Imaginando El Quijote¨ para niños de 6 a 16 años. El 23 de abril, durante el Día internacional del libro tendrá lugar la entrega de premios y los niños disfrutarán con música y otras actividades. Y quizá venga a visitarles el propio Don Quijote…

Datos prácticos
Actividad: Coloquio Cervantes y Shakespeare
Fecha: 21/04/2016
Horario: 19:00 h
Lugar: Instituto Cervantes, Domplein 3 Utrecht
Más información en español / Meer informatie in het Nederlands

Actividad celebrada con motivo del IV Centenario de la muerte de Cervantes. #400Cervantes

En conmemoración al IV Centenario de la muerte de Miguel de Cervantes, El Instituto Cervantes de Utrecht organiza un concurso de dibujo infantil y juvenil en torno al Quijote, su libro más popular.

Podrán participar todos los niños de cualquier nacionalidad y nivel de español con edades entre 6 y 16 años en dos categorías, de 6 a 11 y de 12 a 16 años. Toda la información y el modo de concursar lo encuentras en las bases de la convocatoria.

El 23 de abril se entregarán los premios a los ganadores y habrá una fiesta con actuación musical, bebida y comida. ¡Os esperamos!

Ter gelegenheid van de herdenking van de 400ste sterfdag van Miguel de Cervantes organiseert het Instituto Cervantes een tekenwedstrijd voor kinderen en jongeren rond Don Quijote, zijn beroemdste boek. Alle informatie en de wijze van deelname kun je vinden in het reglement.

Deelname is mogelijk voor kinderen en jongeren van 6 tot en met 16 jaar, ongeacht hun nationaliteit en niveau Spaans. Er zijn 2 categorieën: van 6 tot 11 jaar en van 12 tot en met 16 jaar.

Op 23 april worden de prijzen uitgereikt aan de winnaars en zal er een feest zijn met muzikale optredens, hapjes en drankjes. Wij zien uit naar jullie komst!

Joan Miró regresa a los Países Bajos tras 60 años de ausencia.
Hasta el 31 de enero puede verse en el El Cobra Museo de Amstelveen la exposición Miró&CoBrA, un juego experimental. Las obras del célebre pintor catalán se muestran junto a las de los artistas del grupo CoBra (1948-1951) del que formaron parte pintores vanguardistas de Copenhague, Bruselas y Ámsterdam. El factor de unión entre Miró (1893-1983) y los artistas de CoBrA es el enfoque lúdico y experimental del arte. La experimentación con materiales, formas y modos de trabajo fue una fuente de conocimiento e innovación tanto para el maestro español como para la generación de postguerra de CoBrA.
Para profundizar en el contenido de la exposición, el Instituto Cervantes de Utrecht acoge una conferencia de Els Drummen, historiadora del arte y conservadora del Museo Cobra de Arte Moderno.
Si tienes previsto visitar la exposición, esta conferencia te brinda la oportunidad de disfrutarla aún más, y, si ya la has visto, te ayudará a entenderla mejor. No te la pierdas.
La conferencia se impartirá en neerlandés con interpretación simultánea al castellano.

Recreación del taller de Miró en el CoBrA Museo, Amstelveen

Conferencia/ Lezing: CoBra&Miró. Experimenteel spel
Por / Door: Els Drummer
Instituto Cervantes Utrecht, 14 de enero, 19:00
+ info: http://utrecht.cervantes.es/FichasCultura/Ficha104018_39_6.htm

Por Isabel Lorda, directora del Instituto Cervantes de Utrecht

“Ninguna raza es pura (la misma idea de raza no tiene mucho sentido biológico), pero la latinoamericana –de existir– sería la más impura de las razas, la más mezclada, la más mestiza, la más multicultural, y en este sentido, tal vez, la más futurista: un anuncio del mundo de mañana”.

Esta es una de las ideas que el escritor colombiano Héctor Abad Faciolince expuso el pasado jueves 29 de octubre en la VIII Conferencia Spinoza, impartida anualmente por una personalidad destacada de las letras hispanas y organizada por la Consejería cultural de la Embajada de España, la Universidad de Ámsterdam y el Instituto Cervantes de Utrecht.

El autor y periodista, muy reconocido en su país, ganó fama internacional a partir de la publicación en 2006 de su emotivo libro El olvido que seremos, que revive la historia de su padre, el doctor Héctor Abad Gómez, y las circunstancias de su asesinato. Recientemente ha salido a la luz su última novela que ha cosechado magníficas críticas: La Oculta.

Lengua y literatura del trópico: del castellano imperial al español internacional, bajo este título, Héctor Abad articuló una bella reflexión sobre la historia y el presente del idioma español como lingua franca o vehículo de comprensión entre países y culturas muy distintas y sobre la compleja relación entre Latino América y  Europa. “La lingua franca puede ser algo amado (un espacio cosmopolita en el que las nacionalidades se mezclan y se respetan) y también algo odiado (un espacio de imposición y opresión inevitables)”. Las lenguas las suelen imponer los poderosos, como demuestra con frecuencia la Historia, “pero ninguna lengua, en sí misma, tiene la culpa”.

Por eso el autor apuesta por el amor a la lengua común, pues considera que el español es hoy una gran lengua de comunicación internacional que une a personas y culturas muy distintas. “La actual belleza del español está en sus variedades y en sus diferencias, en la riqueza que aportan al río del idioma las plantas, los animales, los accidentes del trópico o de la zona templada”. Y Abad concluye: “…a mí me parece que los latinoamericanos no podemos renunciar a la gran ventaja que nos dejó de herencia un tatarabuelo poderoso y altivo: la lengua del dominio nos da hoy la fuerza para hablar con más resonancia sobre la libertad; nos da los instrumentos expresivos para decir, en una lengua extensa y de prestigio, nuestra exaltante experiencia americana.”

El texto completo de la conferencia será publicado en breve en castellano y neerlandés en el Centro Virtual Cervantes.

Por Mayke Merkx, colaboradora del departamento de cultura del Instituto Cervantes de Utrecht

In het Museum Catharijneconvent in Utrecht is de tentoonstelling De heksen van Bruegel te zien. In samenwerking met het museum geeft Maria Tausiet op 5 november bij Instituto Cervantes Utrecht de lezing: “Niet te geloven!” Hekserij en ironie van Bruegel tot Goya.

Biografie Francisco de Goya y Lucientes (1746-1828)
Geboren in Fuendetodos in 1746 en overleden in Bordeaux in 1828. Hij schilderde maar maakte ook veel etsen en tekeningen. In zijn jonge jaren maakte hij “kartons” in kleurrijke rococostijl voor de koninklijke wandtapijtenfabriek Santa Barbara in Madrid.

De kunst van Goya is het begin van de moderne kunst. In 1770 reisde hij naar Italië waar hij in contact kwam met het neoclassicisme. Deze stijl neemt hij over. Bij zijn terugkomst in Spanje schilderde hij idyllische taferelen in heldere kleuren. In 1786 werd hij tot hofschilder benoemt.

Goya is een van de beste Spaanse schilders. In zijn ingewikkelde werk verbindt hij het vriendelijke, klassieke, monsterlijke, denkbeeldige en zijn innerlijke wereld. Hij is een voortreffelijke portrettist en in 1976 werd hij tot hofschilder benoemt.

In 1793 werd hij ernstig ziek waardoor hij doof werd. Dit leidde tot een nieuwe creatieve en originele stijl met minder pittoreske thema’s. Zoals etsen die hij maakte over de Onafhankelijkheidsoorlog tegen Frankrijk in Los desastres de la guerra (Verschrikkingen van de oorlog). Duistere krachten, irrationeel gedrag en de menselijke wreedheid, domineren Goya’s etsen uit dit album.

De doofheid veranderde zijn karakter en hij schilderde zijn binnenwereld; somber en erg donker. Het hoogtepunt van zijn werk zijn de schilderingen op de muren van zijn huis, Quinta del Sordo, Las Pinturas Negras. Daar begint de moderne schilderkunst.

In oktober 1824 verlaat Goya het onderdrukkende hof van Fernando VII en vlucht naar Bordeaux in Frankrijk. In deze stad overlijdt hij in 1828. Toen Goya op 82 jarige leeftijd overleed, had hij driehonderd etsen en 900 tekeningen gemaakt.

Heksen
Vanaf de Middeleeuwen is in de Europese cultuur het geloof in hekserij diep geworteld. Door de publicatie van boeken, zoals het vijftiende-eeuwse Malleus Maleficarum ook wel Heksenhamer genoemd, werd het geloof in het bovennatuurlijke en hekserij gevoed. Het boek werd gebruikt als een gids om een heks te herkennen. Het beïnvloedde de overtuiging dat heksen erg gevaarlijk waren. In de 16e en 17e eeuw werden heksen vervolgd door de kerk en Inquisitie. Dit duurde tot de Verlichting, een tijd waarin de heks een figuur van satire werd.

Goya vond dat hekserij is gebaseerd op redeloosheid en dat de angst wordt aangewakkerd door de kerk en Inquisitie, om zo de macht te behouden.

Goya: van oude meester naar moderne kunstenaar
Goya is vaak beschreven als de laatste kunstenaar van de oude meesters en de eerste moderne kunstenaar. De moderne kunst in Spanje begint met Goya.

De echte en spirituele wereld werden al gecombineerd in de religieuze kunst. Goya was één van de eerste schilders die een verband legde tussen de symbolieke wereld en de wereld van de Verlichting. Een politieke en filosofische
beweging die door gebruik van de rede, bijgeloof en machtsmisbruik van de kerk tegen wil gaan. Goya wilde met zijn werk een diepgaande dialoog over de heersende ideeën op gang brengen. Op het moment dat Goya niet meer aan het hof werkte, had hij de volledige vrijheid. De kunstenaar is meer aanwezig in zijn werk.

Reeks van schilderijen met heksen
De schilderijen met heksen zijn tegelijkertijd geschilderd. Oorspronkelijk bestond het uit een groep van zes schilderijen met dezelfde kleine afmeting. Ze zijn gemaakt in opdracht van de Hertogen van Osuna, la Alameda de Osuna, voor hun buitenverblijf in de buurt van Madrid.

Drie schilderijen uit deze serie worden nader toegelicht: De vliegende heksen, Heksensabbat en Samenzwering.

Vuelo de brujas, De vliegende heksen 1798
Museo del Prado Madrid

Drie personen in de lucht houden een man vast en ze eten hem op. Het zijn niet zoals gebruikelijk vrouwelijke
heksen, maar mannelijke. Ze dragen rokken en een “coroza”, deze hoeden werden gedragen door de Inquisitie. Er zijn kronkelende slangen op de hoeden geschilderd, die het kwaad vertegenwoordigen. Hun ontblote bovenlijf wekt de suggestie van flagellant (geselaar). Het slachtoffer spreidt zijn armen uit, heeft grote angstige ogen
en schreeuwt.

Onderaan het schilderij zien we twee boeren die in de duisternis de top van een berg hebben bereikt. De ezel, die eerder gestopt is op het pad, vertegenwoordigt de onwetendheid. De mannen zijn onschuldige voorbijgangers die niet willen weten wat er gebeurt. De ene man ligt op de grond en hij bedekt zijn oren, omdat hij het geschreeuw van de man in handen van de heksen niet wil horen. De andere man bedekt zijn hoofd met een laken tegen het licht en wil niet zien wat er gebeurt. Met zijn handen maakt hij het figa-teken (de duim tussen de wijsvinger en middelvinger) om het gevaar af te wenden.

Het satirische aspect in dit schilderij uit zich door het weergeven van bijgeloof en hekserij met personages die verkleed zijn als de Inquisitie. Het meest treffende in dit schilderij zijn de heksen. Het zijn heel tastbare, echte, geïdealiseerde, gespierde mannen. Hun armen en benen zorgen voor een uitbarsting van licht in de dichte duisternis.

Heksensabbat (El Aquelarre) 1797-1798
Museo Lázaro Galdiano in Madrid

Dit schilderij heeft als onderwerp het ritueel van de heksensabbat. De duivel verschijnt als een grote bok; een wellustig figuur in de christelijke cultuur. Hij zit, gekroond met vijgenbladen, grote wijd open ronde ogen en hij straalt licht uit dat alle aanwezigen verlicht. Hij wordt omringd door jonge en oude heksen die hem kinderen aanbieden. Boven de hoofden van deze erg macabre bijeenkomst vliegen vleermuizen of vampiers die zich aan de heksen laten zien.

El Conjuro, Samenzwering (1797-1798)
Museo Lázaro Galdiano in Madrid

Het onderwerp van dit schilderij is een samenzwering van oude heksen. Een man met een wit overhemd wordt overvallen door heksen op zijn rustplaats. Boven zijn hoofd verschijnt het gezelschap van de koningin van de heksensabbat; heksen, vleermuizen en uilen. Het zijn allemaal bloedzuigers. De man wordt gekweld door de koningin van de heksen, die met haar gele cape in het middelpunt en in het licht van de naargeestige compositie is afgebeeld.

De andere heksen doen verschillende dingen: de oudste met een uil op haar hoofd, draagt een mand met kinderen die uit hun huis gestolen zijn. Naast haar staat een heks met een witte cape, die met kaarslicht de samenzwering voorleest. Daarnaast staat een andere heks die een speld in de rug van een foetus steekt om er bloed uit te zuigen, terwijl twee vleermuizen haar mantel vastgrijpen. Een andere heks verlicht met een kaars de angstige man. Vanuit de donkere hemel doemt een figuur op met lange botten in zijn handen, dit zou de duivel kunnen zijn. Het dramatische effect van dit schilderij ligt in de kracht van de compositie en de manier waarop Goya kleur gebruikt.

Linda meastra! (Mooie onderwijzeres!, ets, 1799)
Een oude heks leert een beginneling hoe ze op een bezem kan vliegen. De titel “Linda maestra!” is ironisch bedoelt gelet op de lelijkheid en gebrekkigheid van de oude heks.

Weble een Goya-kenner uit het begin van de twintigste eeuw (1936).

“Met de expressieve tekeningen van gezichten en handen, bereikt Goya een grootheid die te vergelijken is met Rembrandt. Een “Rembrandt“ die vertrokken is uit de buurt van het Bijbelse Palestina naar de levendige dagelijkse samenleving van 19e eeuw in Spanje”.

Geraadpleegde literatuur:

Goya in The Metropolitan Museum of Art, Colta Ives and Susan Alyson Stein, 1995
Goya 250 Aniversario, Juan J. Luna, Museo del Prado, Madrid, 1996
Goya and the Grotesque: A study of themes of witchcraft and monstrous bodies, A thesis in art History, Kristin Ann Ziech, University of Missouri, 2012
Goya Order & Disorder, Museum of Fine Arts, Boston, 2014
Goya The Witches and Old Women Album, The Courtauld Gallery, London, 2015

Fots’s detail: Wiki en Museo Lázaro Galdiano en Museo del Prado in Madrid.

Meer over hekserij weten?
kom naar de lezing “Niet te geloven!” Hekserij en ironie van Brueghel tot Goya
op donderdag 5 november om 19:00 uur bij Instituto Cervantes, Domplein 3 in Utrecht.