Blog del Instituto Cervantes en Utrecht

Entrevista realizada por Mar Juárez. Traducción Erik Coenen.

El traductor y profesor de literatura española de origen holandés, Erik Coenen, presentará el próximo jueves 24 de octubre la traducción al neerlandés de La Fábula de Polifemo y Galatea, del poeta y dramaturgo español Luís de Góngora, en el Instituto Cervantes de Utrecht. Coenen ha sido profesor de literatura española en la Universidad de Nimega y actualmente enseña teoría literaria en la Universidad Complutense de Madrid. Es autor de varios manuales de historia de la literatura española; de ediciones críticas de obras de Pedro Calderón de la Barca (Amar después de la muerte, A secreto agravio, secreta venganza, La selva confusa) y de traducciones al neerlandés de autores como Cervantes, Calderón, Quevedo, Antonio Machado, Unamuno, Borges y Muñoz Molina.

Dada su experiencia como docente y autor de obras relacionadas con la historia de la literatura española, ¿qué aspectos destacaría como los más interesantes de estos estudios?

R: De mis propios estudios en particular, destacaría la recuperación de La selva confusa, que es la primera comedia fechable de Calderón, que se conservaba en un manuscrito autógrafo pero que no había sido editado. Faltaba en todas las ediciones de comedias de Calderón. Si me está preguntando en general por el valor de los estudios en historia literaria, diría que no hay fenómeno -social, económico, político, cultural, artístico- que se pueda entender en profundidad fuera de su evolución histórica. La literatura en lengua española posee, además, una serie de textos y hasta géneros enteros de valor universal, que trascienden su momento histórico. Pienso, no sólo en el Quijote, sino en La Celestina, la novela picaresca, el teatro del Siglo de Oro de Lope y Calderón, unos cuantos poemas de Fray Luis de León, o la poesía de Quevedo y de Góngora.

¿Qué retos han supuesto para usted las traducciones de textos de grandes autores tales como Cervantes, Quevedo o Machado?

R: Me he dedicado sobre todo a la traducción de Calderón. En el caso de La vida es sueño, puedo decir que dediqué varias décadas en conseguir una versión aceptable según mi propio criterio. El mayor reto en la traducción de textos en verso no es siquiera el encontrar rimas, sino, primero, que esas rimas no resulten rebuscadas, forzadas, y el conseguir un resultado que satisfaga como poesía; y segundo, que siga sonando como la voz del autor. Esto último significa estudiar muy bien su estilo, sus giros, su léxico y hasta su visión del mundo para intentar no traicionarle. Espero haber conseguido que, digamos, mis traducciones de la poesía de Borges no suenan igual que las de Góngora. Con todo, hay que reconocer que es irremediablemente anacrónico pretender reescribir a Quevedo o Calderón en el holandés del Siglo XX o XXI, pues con los siglos no sólo cambia el idioma, sino también los conceptos. Cambia la manera de pensar que queda plasmado en el idioma. Lucho siempre con este problema y no consigo resolverlo. Me planteo algo así como esta pregunta: «¿cómo diría esto el autor, cómo redactaría este cuarteto, si, en vez de expresarse en el castellano del Siglo XVII se expresara en el holandés de mi tiempo?», pero claro, si Góngora naciera en el polder en nuestro tiempo, no escribiría como escribía un cordobés del suyo. Cualquier escritor compone con sus experiencias vitales, que están vinculadas con su época y se expresan a través de un lenguaje peculiar a esa época. De allí que existe en el fondo de estas traducciones, como he dicho, un anacronismo sin solución. En cuanto a Machado: poetas como él, o Jorge Manrique, o Fray Luis de León, son especialmente difíciles de traducir por la aparente sencillez de su expresión, que no permite apenas hipérbatos o circunloquios en la traducción. En ese sentido, Góngora o Calderón dan más libertad al traductor. Finalmente, menciona usted a Cervantes; el haber traducido algo suyo queda bien en mi currículum, pero realmente sólo traduje El retablo de las maravillas, con cuyo estilo me sentí, francamente, incómodo; demasiadas cosas parecen arbitrarias en el texto. Para empezar, los extraños nombres de los personajes, que no se podían ni dejar ni traducir. Nunca me acabó de satisfacer aquella traducción.

En relación a la conferencia del próximo jueves, ¿cuáles han sido las razones que le han llevado a traducir La Fábula de Polifemo y Galatea?  

R: Hay una razón muy egoísta: era una oportunidad para leer a fondo el Polifemo. Pero también creo que tenía razón Dámaso Alonso, que es un poema de extraordinaria perfección formal, y por tanto, un regalo a la literatura universal que merece ser compartido con quienes no sepan leer español lo suficiente para disfrutar el original. Y ahora, después de traducirlo, me parece aún mejor que antes: al lado del Polifemo, las octavas de cualquier otro poeta resultan flojas y faltas de densidad. Creo que el texto merece ser traducido, y como otros que lo sabrían hacer mejor que yo no lo hacen, me propuse hacerlo yo.

¿Qué interés puede despertar este poema de Luís de Góngora en el lector neerlandés?

R: Espero que disfrutar de la buena literatura. Aparte de la mera curiosidad. Vamos, los mismos motivos que le llevarían a leer la Eneida o la Divina comedia. Pero no me corresponde a mí contestar a la pregunta; que lo digan los lectores. A Guus Middag, que reseñó el libro para NRC Handelsblad, le gustó menos el Polifemo que un soneto contra el matrimonio que incluí en la antología…

¿A qué público está dirigida su conferencia?

R: La conferencia la imparto en holandés porque, a fin de cuentas, presento una traducción al holandés. Espero que vayan traductores, porque de eso voy a hablar en parte, pero también cualquier persona que quiera pasar un rato disfrutando de la buena poesía. Es ese el público que he tenido en mente al preparar la conferencia.

Vertaler en docent Spaanse Literatuur Erik Coenen presenteert donderdag 24 oktober in Instituto Cervantes zijn Nederlandse vertaling van La Fábula de Polifemo y Galatea van de Spaanse dichter en toneelschrijver Luís de Góngora. Coenen was docent Spaanse letterkunde aan de Universiteit van Nijmegen en doceert tegenwoordig Literatuurwetenschap aan de Complutense Universiteit van Madrid. Hij is tevens auteur van diverse handboeken over de Spaanse literatuurgeschiedenis, van kritische edities van werken van toneelschrijver Pedro Calderón de la Barca (Amar después de la muerte, A secreto agravio, secreta venganza, La selva confusa) en van vertalingen van schrijvers als Cervantes, Calderón, Quevedo, Antonio Machado, Unamuno, Borges y Muñoz Molina.

Gezien uw ervaring als docent en auteur van boeken over Spaanse literatuurgeschiedenis, wat zijn voor u de meest interessante aspecten daarin?

A: Wat mijn eigen onderzoek betreft, zou ik de herontdekking van La selva confusa noemen, het vroegst dateerbare toneelstuk van Calderón, dat in een auteurshandschrift bewaard is gebleven maar nooit is uitgegeven. Het ontbreekt in alle uitgaven van zijn toneel. Als u met uw vraag in het algemeen doelt op het belang van literairhistorische studies, zou ik antwoorden dat geen enkel verschijnsel –op sociaal, economisch, politiek of cultureel vlak– werkelijk kan worden doorgrond los van zijn historische ontwikkeling.  De Spaanstalige literatuur omvat bovendien een aantal teksten, en zelfs hele genres, die een universele waarde bezitten die boven hun historisch moment uitstijgt. Ik denk daarbij niet alleen aan Don Quichot, maar ook aan La Celestina, de schelmenroman, het toneel van de Gouden Eeuw van Lope de Vega  en Calderón, een handvol gedichten van Fray Luis de León, de poëzie van Quevedo en van Góngora…

Wat zijn voor u de uitdagingen geweest om werken van beroemde schrijvers als Cervantes, Quevedo of Machado te vertalen?

A: Ik heb me vooral gewijd aan het vertalen van Calderón. In het geval van Het leven is droom kan ik stellen dat het me tientallen jaren gekost heeft om een voor mij aanvaardbare versie te krijgen. De grootste uitdaging van het vertalen van teksten in dichtvorm is niet eens zozeer het vinden van bruikbare rijmen als wel, ten eerste, rijmen vinden die niet gezocht of geforceerd aandoen, en een resultaat bereiken dat zelf als poëzie bevredigend is; en ten tweede, dat het blijft klinken als de stem van de auteur. Dit laatste brengt met zich mee dat je de kenmerkende stijl, zinswendingen, woordkeus en zelfs het wereldbeeld van de auteur moet bestuderen om er geen verraad aan te plegen. Ik hoop zo voor elkaar te hebben gekregen dat, om maar iets te noemen , mijn Borges-vertalingen  niet net zo klinken als mijn Góngora-vertalingen. Maar al met al moet je het anachronisme onderkennen van de pretentie om Quevedo of Calderón in het Nederlands van de 20^ste of 21^ste eeuw te herschrijven. Met het verstrijken van de eeuwen verandert immers niet alleen de taal, maar ook ons begrippenkader. De manier waarop wij denken, zoals die in de taal tot uitdrukking komt, verandert.  Ik worstel hier altijd mee en kom er nooit helemaal uit. Ik stel me steeds zo ongeveer de volgende vraag: “Hoe zou de schrijver dit zeggen, hoe zou hij pakweg dit kwatrijn componeren, als hij zich niet in het Spaans van de 17^de eeuw maar in het Nederlands van mijn tijd zou uitdrukken?” Maar uiteraard zou een Góngora die in onze tijd in de polder zou zijn geboren niet schrijven zoals een Cordobees van zijn tijd. Elke schrijver schrijft vanuit zijn eigen ervaringen, die verbonden zijn met zijn tijdperk en tot uitdrukking komen in de specifieke taal van zijn tijd. Vandaar dat in dit soort vertalingen, zoals gezegd, een onontkoombaar anachronisme schuilt.

Wat Machado betreft: dichters zoals hij, of Jorge Manrique, of Fray Luis de León,  zijn des te moeilijker te vertalen vanwege de schijnbare eenvoud waarmee ze zich uitdrukken en die in vertaling nauwelijks omzettingen van de woordvolgorde of omslachtige parafrasen verdraagt. In die zin bieden Góngora of Calderón meer vrijheid.

Verder noemt u Cervantes; zijn naam staat goed op mijn vertaalcurriculum, maar het enige wat ik van hem vertaald heb is De poppenkast der wonderen, een tekst geschreven in een stijl waarmee ik, eerlijk gezegd, erg in de knoop heb gezeten. Te veel onderdelen van de tekst deden mij willekeurig aan; alleen al de namen van de personages, die je niet kunt handhaven maar ook niet kunt vertalen. Ik ben dan ook nooit helemaal tevreden geweest met het resultaat.

Naar aanleiding van de lezing van komende donderdag: wat bracht u ertoe om La Fabula de Polifemo y Galatea te vertalen?

A: Één van mijn beweegredenen was heel zelfzuchtig: de gelegenheid hebben om Polyphemus en Galatea grondiger dan ooit te lezen. Maar ik ben het ook eens met Dámaso Alonso dat het in puur formeel opzicht een buitengewoon volmaakt dichtwerk is, en dus een geschenk aan de wereldliteratuur dat het recht moet hebben gedeeld te worden met wie niet genoeg Spaans beheersen om van het origineel te kunnen genieten. Nu ik het vertaald heb vind ik het trouwens nóg beter dan vroeger: naast de octaven van Polyphemus en Galatea doen die van andere dichters me nu een beetje krachteloos aan, alsof er een hoop vulmiddel in zit. Een tekst als deze verdient het, beschikbaar te zijn in vertaling, vind ik, en aangezien wie het beter zouden kunnen het niet doen, heb ik het zelf maar gedaan.

Waarom zou de Nederlandse lezer dit gedicht van Luís de Góngora willen lezen?

A: Om te genieten van mooie literatuur, mag ik hopen. En louter nieuwsgierigheid. Dezelfde redenen, kortom, waarom iemand de Aeneis of de Divina Commedia zou willen lezen. Maar het is eigenlijk niet aan mij om die vraag te beantwoorden; dat moeten de lezers zelf doen. Guus Middag, die voor NRC Handelsblad een recensie van het boek schreef, heeft minder genoten van Polyphemus en Galatea dan van een gedicht tegen het huwelijk dat ook in de bloemlezing staat…

Voor welk publiek is uw lezing bedoeld?

A: Ik geef de lezing in het Nederlands omdat het per slot van rekening gaat om de presentatie van een vertaling in het Nederlands. Ik hoop dat er vertalers op afkomen, want daar ga ik het deels over hebben, maar iedereen is welkom die zin heeft om van mooie poëzie te komen genieten. Dat is het publiek dat ik in gedachten heb gehad bij het voorbereiden van mijn lezing.

Foto www.uitfeest.nl

El Instituto Cervantes de Utrecht se suma nuevamente a la gran fiesta cultural del Uitfeest, ofreciendo un programa de variadas actividades para todos los públicos: juegos y mini clases de español, tapas, taller de flamenco para los más pequeños y un concierto de música latinoamericana.

Programa:

12:00-15:00 — Pruebas de nivel de español

12:00-15:30 — Juegos y premios

12:00-14:00 — Demostración del Aula Virtual de Español (AVE)

12:00-12:15 ; 14:30-14:45 ; 15:30-15:45 — Mini clases de español

14:00-14:15 — Mini clase de español para niños

13:00-14:00 — Taller «Flamenca X 2»

13:00-15:30 — Tapas españolas y sangría

15:00-16:15 — Concierto Jacarandá «Pasajeros de sueños»

 ¡Disfrute con nosotros de este día de fiesta!

Het Instituto Cervantes in Utrecht doet opnieuw mee aan het grote culturele Uitfeest en biedt een gevarieerd programma voor iedereen: spelletjes en minilessen Spaans, tapas, flamencoworkshop voor de kleintjes en een concert met Latijns-Amerikaanse muziek.

Programma:

12:00-15:00 — Test je niveau Spaans

12:00-15:30 — Spelletjes en prijzen

12:00-14:00 — Proeflessen online cursus Spaans (AVE)

12:00-12:15 ; 14:30-14:45 ; 15:30-15:45 — Mini proeflessen Spaans

14:00-14:15 — Mini proeflessen Spaans voor kinderen

13:00-14:00 — Workshop «Flamenca X 2»

13:00-15:30 — Spaanse tapas en sangría

15:00-16:15 — Concert Jacarandá «Pasajeros de sueños»

Kom deze feestelijke dag met ons vieren!

El Día del Español en el Instituto Cervantes de Utrecht fue todo un éxito. Niños y mayores pintando juntos, todo el mundo aprendiendo flamenco, gente jugando para practicar el español, ganando premios en los concursos y sorteos, conociendo las clases de demostración, comiendo tortilla, paella, ceviche, bocaditos, bebiendo vinos, pisco sour, té de la hoja sagrada…

En la página de Facebook del Instituto Cervantes de Utrecht y en el perfil de Twitter podéis ver todas las fotos de ese día. ¡Gracias a todos los que lo compartisteis con nosotros!

De Dag van het Spaans in Instituto Cervantes Utrecht was een groot succes. Kinderen en volwassenen schilderden samen, iedereen kon flamenco leren dansen, er waren Spaanse taalspelletjes, je kon prijzen winnen in wedstrijdjes en loterijen, demonstratielessen meemaken, tortilla, paella, ceviche en hapjes proeven, wijn, pisco sour en cocathee drinken…

Op de Facebook-pagina van Instituto Cervantes Utrecht en ons Twitter-profiel kun je de foto’s van deze dag bekijken. Bedankt allemaal dat jullie deze dag met ons gevierd hebben!

Sorteo biblioteca / Verloting bibliotheek

¡El próximo sábado 23/06/2012 celebramos una vez más el Día del Español!

Diversión desde las 12:00 hasta las 16:00 con concursos, flamenco para toda la familia, taller de medio ambiente, degustaciones gastronómicas…

En la biblioteca habrá juegos, sorteos, un punto informativo de AVE / DELE y un taller infantil de pintura mural. ¡Y todo gratis! 

¿Quieres ganar libros, películas y material? Pues anímate y participa en el sorteo gratuito. El ganador se anunciará a las 16:00 en la biblioteca. ¡Mucha suerte!

Es un día para disfrutar y celebrar el español, que une a más de 500 millones de personas. ¿Te lo vas a perder? 

Sorteo biblioteca / Verloting bibliotheek

Komende zaterdag, 23/06/2012, vieren we weer de Dag van het Spaans!

Van 12:00 tot 16:00 uur hebben we een programma met prijsvragen, flamenco voor het hele gezin, een workshop in de open lucht, een workshop over het milieu, een proeverij…

In de bibliotheek organiseren we spelletjes, loterijen, een informatiehoek over AVE / DELE en een workshop muurschilderen voor kinderen. Allemaal gratis!

Wil je boeken, films en ander materiaal winnen? Kom op en doe mee aan deze gratis verloting. De winnaar wordt om 16:00 in de bibliotheek bekend gemaakt. Succes!

Een feestelijke dag om te genieten van de Spaanse taal, die meer dan 500 miljoen mensen verbindt. Die wil je toch niet missen?

Dia del libro 2012 / Dag van het Boek 2012

Aquí tenéis las fotos de la celebración del Día del Libro en la biblioteca.

A todos aquellos que llevaron algo en préstamo les regalamos una rosa roja y los más rápidos pudieron llevarse además un libro de regalo.

Tuvimos la suerte de contar con la visita de la escritora Mercedes Abad ese día y celebrar con ella Sant Jordi. También recibimos a la ganadora del sorteo de Facebook y Twitter, Audrey Lassche, y a uno de los componentes del equipo ganador del concurso del viaje a España, Tiddo Evenhuis. ¡Enhorabuena!

Hier zien jullie foto’s van de internationale Dag van het Boek in de bibliotheek.

Iedereen die iets heeft geleend, kreeg van ons een rode roos en wie er snel bij was, kreeg ook nog een boek cadeau.

We boften dat we die dag bezoek kregen van de schrijfster Mercedes Abad en met haar Sant Jordi konden vieren. Ook ontvingen we Audrey Lassche, winnares van de loterij op Facebook en Twitter, en Tiddo Evenhuis, een van de leden van het team dat de wedstrijd om de reis naar Spanje won. Gefeliciteerd!

Bedankt allemaal dat jullie deze Spaanse traditie van de roos en het boek met ons wilden delen!

Ganadora sorteo Facebook y Twitter / Winnares van de loterij op Facebook en Twitter

Ganador viaje a España / Winnar reis naar Spanje