Blog del Instituto Cervantes en Utrecht

Por Mayke Merkx, alumna de español y colaboradora en la biblioteca del Instituto Cervantes de Utrecht.

Net zoals de bijbel heeft ieder Spaans gezin Don Quichot in de boekenkast staan. Het is ongetwijfeld het bekendste boek uit de Spaanse literatuur en ook uit de wereldliteratuur. Dit jaar is het 400 jaar geleden dat het tweede deel van Don Quichot werd gepubliceerd. Naar aanleiding hiervan zijn er veel culturele activiteiten om dit te vieren. Bij het Instituto Cervantes in Utrecht is er de lezing: Dag van Cervantes. Cervantes en de geboorte van de moderne lezer.

In dit artikel staat een korte biografie, wordt aandacht besteed aan het boek Don Quichot en in het bijzonder het tweede deel.

Wie was Cervantes?
Miguel de Cervantes Saavedra werd geboren op 29 september 1547 in Alcalá de Henares, en hij stierf in Madrid op 22 april 1616, op 58 jarige leeftijd.

Zijn vader, Rodrigo de Cervantes, was een barbier en chirurgijn die veel door het land reisde. Cervantes had een turbulent leven, het beeld van de beschouwende en teruggetrokken schrijver is niet op hem van toepassing.

Hij had veel tegenslagen in zijn leven; een aantal keren werd hij verbannen, belandde hij meerdere keren in de gevangenissen en hij had altijd schulden.

In 1569 vluchtte hij uit Madrid vanwege een duel. Na wat omzwervingen kwam hij in 1570 in Napels terecht, daar ging hij in militaire dienst bij de Spaanse marine en vocht tegen de Turken.

Bij de zeeslag bij Lepanto op 7 oktober 1571 raakte hij gewond aan zijn linkerhand waardoor hij deze niet meer kon gebruiken. Hij reisde rond in het Middellandse zee gebied. In 1575 werd zijn schip overvallen door Turkse kapers en zat hij vijf jaar gevangen in Algiers, totdat hij in 1580 werd vrijgekocht door het Broederschap van de Heilige Drie-eenheid.

In de jaren van 1587 tot 1601 werkte hij als belastinginner van de Staat in Sevilla. In 1597 belandde hij in de gevangenis als gevolg van corruptie. Toen kreeg hij het idee om het boek Don Quichot te schrijven. Andere bekende werken van Cervantes zijn: La galatea, Novelas ejemplares en Los trabajos de Persiles y Segismunda.

De vernuftige edelman Don Quichot van La Mancha
Het boek “De vernuftige edelman Don Quichot van La Mancha” is een parodie op de middeleeuwse ridderroman. In 1605 publiceerde hij het eerste deel van Don Quichot.

Het boek begint als volgt: “In een klein dorpje in La Mancha, waarvan ik de naam even vergeten ben, woonde nog niet zo lang geleden een edelman van middelbare leeftijd. Hij zal een jaar of vijftig zijn geweest. Hij was heel dun en hij had lange spillebenen en een mager gezicht.” Deze zinnen zijn onderdeel van het Spaanse cultureel erfgoed.

Het boek gaat over een onbekende gekke oude ridder, Don Quichot die besluit om alles wat hij in de ridderromans heeft gelezen in de praktijk te brengen. Hij trekt ten strijde met oude wapens op een oud paard (Rocinante) vergezeld van een analfabetische arbeider, Sancho  Panza. Ze reizen door La Mancha op zoek naar avontuur.

Tweede deel
In 1615 werd het tweede deel van Don Quichot gepubliceerd, nu 400 jaar geleden. Slechts één jaar voordat hij stierf. Wat was de aanleiding om het tweede deel te schrijven?

In het voorwoord van het tweede deel staat het volgende fragment:

“God beware me, doorluchtige dan wel vulgaire lezer, wat zul jij gretig uitzien naar dit voorwoord, waarin je denkt wraak, gescheld en geschimp aan te treffen op de maker van de tweede Don Quichot, ik bedoel hem van wie ze zeggen dat hij in Tordesillas is verwekt en in Tarragona geboren! Welnu, ik moet je uit de droom helpen, want dit genoegen zal ik je niet doen: grieven mogen in de nederigste harten woede wekken, voor het mijne moet op deze regel een uitzondering worden gemaakt.”

Dit was zijn reactie op de publicatie één jaar eerder, in 1614, van het tweede deel van Don Quichot, met als titel “Het tweede deel van de vernuftige edelman Don Quichot de la Mancha” .

Cervantes wist wie de pseudoniem Alonso Fernández de Avellaneda  gebruikte, maar het was de grootste wraak om de naam niet bekend te maken. Vermoedelijk was het Lope de Vega omdat hij jaloers was op het succes van Cervantes maar nog het meest op zijn literaire kwaliteiten.

Waarschijnlijk  betaalde Lope de Vega een middelmatige schrijver om het boek te schrijven om zo de roem van zijn vijand te schenden. Hoe dan ook zijn de lezers over de hele wereld Avallaneda eeuwig dankbaar omdat het ongetwijfeld de aanzet was voor Cervantes om het Tweede Deel af te maken.

Cervantes  kon deze literaire roof het niet tolereren. Don Quichot stierf in het laatste hoofdstuk om meer valse boeken te voorkomen.

Het tweede deel begint met het nieuwe voornemen van Don Quichot om verder te gaan met zijn avonturen samen met zijn schildknaap Sancho Panza. Zo begint het derde vertrek uit zijn dorp.

Niettemin verandert onze ridder van gedachte als hij hoort van het bestaan van een tweede deel, de bekende Don Quichot van Avallaneda, waarnaar wordt verwezen als apocrief van het tweede deel.

Hierdoor verandert onze echte Don Quichot van koers richting Barcelona. Als gevolg van deze omweg spelen veel gebeurtenissen zich af op weg door het  land van Aragon

Critici zijn van mening dat deze route het meest komische is in het tweede deel en de beste literaire kwaliteiten heeft.

Door de diepgang is het boek meer dan alleen kritiek op de ridderroman en hierdoor is het een van de meest gelezen en bewonderde boeken met miljoenen lezers over de hele wereld. De combinatie van werkelijkheid en fictie zoals in een roman  was onbekend in zijn, hierdoor is hij de grondlegger van de moderne literatuur.

Wist je dat:
“Quijotesco”  naïef-idealistisch betekent.

Cervantes en Lope de Vega in de dezelfde straat in Madrid woonden, die nu Calle Cervantes heet. Iets wat Lope de Vega verschrikkelijk zou hebben gevonden omdat hun strijd lijkt te zijn gewonnen door Cervantes.

In 1875 schreef Nietzsche dat hij Don Quichot had gelezen tijdens zijn zomervakantie en dat al zijn triestheid niets voorstelde, het boek was voor hem één bitter verhaal.

————————————————–

En la estantería de cada familia Española está el Don Quijote de Cervantes. Muchas veces al lado de la Biblia. Es sin duda alguna el libro más conocido en España y también de la literatura mundial. Hace 400 años que se publicó la segunda parte del Don quijote y con motivo de ésto hay muchas actividades culturales para celebrarlo. En el Instituto Cervantes de Utrecht tendrá lugar una conferencia: Día de Cervantes. Cervantes y el nacimiento del lector moderno

¿Quién era Miguel de Cervantes Saavedra?
Cervantes nació el 29 de septiembre de 1547 en Alcalá de Henares, y murió en Madrid el 22 de abril de 1616, a los 58 años de edad.

Su padre, Rodrigo de Cervantes, era un barbero y cirujano que viajaba mucho por todo el país. Por tanto, Cervantes tuvo una vida movida, la imagen de un escritor contemplativo y solitario no le es aplicable.

Sufrió muchos reveses en su vida, fue exiliado varias veces, preso otras y siempre tuvo deudas.

En 1569 huyó de Madrid a causa de un duelo. Vagabundeando por Italia, en 1570 llegó a Nápoles. Allí se alistó a la Armada Española para luchar contra los turcos.

El 7 de octubre de 1571 combatió en la batalla de Lepanto, donde fue herido en la mano izquierda, la cual no pudo usar nunca más. Mientras recorría todo el área mediterránea, su barco fue atacado por piratas turcos y fue encarcelado durante cinco años en Argel, antes de ser rescatado en 1580 por los frailes Trinitarios.

Entre los años 1587 y 1601 trabajó como cobrador de rentas del Estado en Sevilla. En 1597 fue encarcelado por corrupción. Fue en esta época cuando surgió la idea de escribir el Quijote.

Otras obras conocidas de Cervantes son: La galatea, Novelas ejemplares y Los trabajos de Persiles y Segismunda.

El ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha
El libro El Ingenioso Hidalgo don Quijote de la Mancha es una parodia de la novela de caballería medieval. Su primera parte fue publicada en 1605.

Las primeras frases del libros son:
En un lugar de la Mancha, de cuyo nombre no quiero acordarme, no ha mucho tiempo que vivía un hidalgo de los de lanza en astillero, adarga antigua, rocín flaco y galgo corredor. Estas frases forman parte de la herencia cultural española.

El libro cuenta la historia de Alonso Quijano, quien inventa un nombre para el viejo caballero loco. Don Quijote decide que todo lo que ha leído en los libros de caballerías lo va a poner en práctica. Iba a la guerra con armas antiguas, un viejo caballo llamado Rocinante y acompañado por un trabajador analfabeto, Sancho Panza. Viajaban a través de La Mancha en busca de aventuras.

Segunda parte
En 1615 se publicó la segunda parte del Quijote, justo hace 400 años y un año antes del fallecimiento de Cervantes. ¿Cuál fue el motivo para escribirla?

En su prólogo encontramos el siguiente fragmento:

¡Válgame Dios, y con cuánta gana debes de estar esperando ahora, lector ilustre, o quiero plebeyo, este prólogo, creyendo hallar en él venganzas, riñas y vituperios del autor del segundo Don Quijote, digo, de aquel que dicen que se engendró en Tordesillas, y nació en Tarragona! Pues en verdad que no te he de dar este contento; que puesto que los agravios despiertan la cólera en los más humildes pechos, en el mío ha de padecer excepción esta regla.

Esta fue su respuesta a la publicación un año antes (en 1614), de la segunda parte del Don Quijote, titulado Segundo Tomo del Ingenioso Hidalgo Don Quijote de la Mancha.

Cervantes sabía quién usaba el seudónimo Avellaneda, pero su mayor venganza fue no revelar su nombre. Es de suponer que era Lope de Vega, porque estaba celoso del éxito de Cervantes y de su calidad literaria.

Probablemente, Lope de Vega pagó un escritor mediocre para escribir el libro con el fin de manchar la fama de su enemigo. De todos modos, seguidores de Cervantes procedentes del mundo entero estarán eternamente agradecidos a Avellaneda, porque sin duda fue el impulso que le llevó a acabar la segunda parte.

Como Cervantes no podía tolerar este robo literario, terminó la segunda parte e hizo morir a Don Quijote en el último capítulo para evitar que aparecieran más partes falsas.

La segunda parte empieza con el nuevo propósito de Don Quijote de continuar sus aventuras en compañía de su escudero Sancho Panza. Así comienza la tercera salida de su pueblo.

Sin embargo, nuestro caballero cambia de opinión cuando se entera de la existencia de una segunda parte, el famoso Don Quijote de Avellaneda, conocida como apócrifa y al que se refería en el nuevo libro.

Por ello, nuestro verdadero Don Quijote cambia su rumbo y se dirige a Barcelona. Como resultado de este rodeo, muchos eventos se desarrollan en su camino por Aragón. Muchos críticos opinan que los episodios más divertidos y con mejores cualidades literarias suceden allí.

Por su profundidad, en el libro encontramos algo más que crítica de las novelas de caballerías. Esto lo ha llevado a ser uno de los libros más leídos y admirados, con millones de lectores en todo el mundo, muchos de los cuales saben poco de este género medieval. La combinación de la realidad y la ficción como en una novela actual, era algo desconocido en su tiempo, dando lugar a la primera novela moderna.

Al comienzo de este blog, las entradas estaban dirigidas a los usos y disfrutes de la biblioteca José Jiménez Lozano, la biblioteca especializada en material en español del Instituto Cervantes de Utrecht. Al cabo del tiempo decidimos unificar las entradas y hacerlas extensibles también a otras actividades del centro.

Con esta entrada queremos recordar lo que esta biblioteca significa para Holanda dentro del material en español. Nuestra colaboradora Ester Angulo, nos redacta su visión:

Por Ester Angulo, diplomada en biblioteconomía y máster en documentación digital.

Bienvenidos a la biblioteca del Instituto Cervantes de Utrecht.

El post de hoy lo dedicaremos a la biblioteca José Jiménez Lozano situada en el edificio del Instituto Cervantes de Utrecht, Países Bajos.

Introducción
La biblioteca del Instituto Cervantes de Utrecht lleva el nombre de José Jiménez Lozano, poeta, narrador y ensayista español ganador del premio Cervantes en 2002. Por este motivo la biblioteca posee una colección de 79 documentos en su honor, los cuales pueden consultarse en sala o llevarse como préstamo. Para ver cuáles son los documentos disponibles lo único que hay que hacer es entrar en el catálogo de la biblioteca y escribir el nombre del autor:
http://utrecht.cervantes.es/es/biblioteca_espanol/biblioteca_espanol.htm

La biblioteca José Jiménez Lozano
La biblioteca José Jiménez Lozano forma parte de la Red de Bibliotecas del Instituto Cervantes, la mayor red de bibliotecas españolas en el mundo cuyo principal objetivo es difundir la cultura hispánica en un contexto internacional. Así pues la biblioteca José Jiménez Lozano posee una amplia colección de literatura especializada en la cultura española e hispanoamericana. Pero no solo cuenta con literatura hispánica, sino que además tiene una sección de títulos neerlandeses traducidos al español y títulos españoles traducidos al neerlandés. Además encontraréis una amplia sección de material especializado en la enseñanza y aprendizaje del español como lengua extranjera, una sala infantil, una sección dedicada al Quijote y una recién creada sección sobre las relaciones entre España y Flandes, de la que hablaremos un poco más adelante.

¿Qué servicios ofrece?

La biblioteca ofrece los siguientes servicios: préstamo y devolución de libros, audiolibros, libros electrónicos y material audiovisual, y por supuesto, consulta en sala de todos estos recursos. Además, para apoyar las diferentes actividades culturales que el Instituto Cervantes de Utrecht lleva a cabo durante el año, la biblioteca realiza exposiciones de libros relacionados con la temática de los diversos eventos.

Actualmente se encuentra expuesta la obra de Gabriel García Márquez, exposición que la biblioteca ha realizado para homenajear al recién fallecido escritor.

Con respecto a la nueva sección sobre España y Flandes, la biblioteca cuenta ahora con una selección de libros sobre las relaciones entre España y Flandes a lo largo de la historia. En ella se pueden encontrar todos los materiales que posee la biblioteca relacionados con esta temática: documentales, películas, tratados, novelas, etc. Para facilitar el acceso a dichos materiales se ha elaborado un catálogo que contiene cada uno de los documentos que forman parte de esta colección con un breve resumen de cada uno y que podéis consultar físicamente en la biblioteca

¿Quiénes pueden utilizar la biblioteca?
Se trata de una biblioteca especializada que permite el libre acceso al público en general. Alumnos y profesores del propio centro, de otras escuelas que enseñen español y por supuesto, investigadores que quieran conocer la cultura española e hispanoamericana, son bienvenidos.

Para la realización del carné, sólo hace falta rellenar un formulario que podéis encontrar en la biblioteca:

  mostrador de consultas sobre la biblioteca de español

sección de literatura española

sección de metodología del español

 sección y sala de español para niños

sección de España y Flandes

Tenemos una colaboradora excelente en el trato con los niños, en indagar en su desarrollo y en hacer que se lo pasen bien aprendiendo. Mercedes Montes de Oca, es historiadora del arte, madre y profesora y nos propone un nuevo taller para niños.

Según nos cuenta, en este taller se pretende que el niño se introduzca en el mundo del arte a través de la realización de su propio autorretrato. El niño podrá decidir si quiere representarse a sí mismo convertido en una princesa, un caballero medieval o, si por el contrario, desea llevar a cabo su retrato siguiendo los pasos de artistas como Picasso, Dalí o Miró, entre otros.

El taller se dirige a niños de entre 4 y 11 años, aunque también son bienvenidos los niños mayores de 11 que sientan curiosidad y quieran pasar un buen rato. Según el número de niños, se formarán dos grupos divididos por edades y técnicas a utilizar.

Fechas: sábado 10 de mayo
Horario: 13:00 a 14:00
Número de plazas: mínimo 12 (si no se alcanzara el mínimo deseado, estudiaremos otra opción y avisaremos a los inscritos)
Precio: € 12 
Lugar: Instituto Cervantes Utrecht, Domplein 3, 3512 JC Utrecht
Inscripción hasta el 5 de mayo en cenutr@cervantes.es

Onze medewerkster Mercedes Montas de Oca kan uitstekend communiceren met kinderen, is nieuwsgierig naar hun ontwikkeling en kan hen spelenderwijs laten leren. Mercedes is kunsthistorica, docent en moeder en zij organiseert een nieuwe workshop voor kinderen.

In deze workshop maken de kinderen kennis met de kunstwereld door het maken van een zelfportret. De kinderen mogen zelf bepalen of zij zichzelf afbeelden in bijvoorbeeld de gedaante van een prinses of een middeleeuwse ridder. Maar als zij liever in de voetsporen willen treden van kunstenaars zoals Picasso, Dalí of Miró dan mag dat ook.

De workshop is bedoeld voor kinderen van 4 t/m11 jaar maar ook oudere kinderen die nieuwsgierig zijn en een leuke tijd willen beleven, zijn welkom. Afhankelijk van het aantal deelnemers worden er twee groepen gemaakt, ingedeeld naar leeftijd en gekozen werkwijze.

Datum: zaterdag 10 mei
Tijdstip: 13.00 – 14.00
Aantal deelnemers: minimaal 12 (als dit aantal niet wordt gehaald, zoeken wij een andere mogelijkheid en krijgen de al ingeschreven deelnemers hierover bericht)
Kosten: € 12 
Plaats: Instituto Cervantes Utrecht, Domplein 3, 3512 JC Utrecht
Inschrijven tot 5 mei op: cenutr@cervantes.es

Por Nuria Dierssen Sotos, profesora

Cada primer y tercer miércoles del mes la biblioteca del Instituto Cervantes de Utrecht se llena de animación. Esos días nos visitan los niños para compartir en familia una hora de juegos o lecturas en español. Muchas veces ellos mismos proponen los juegos o vienen con alguna lectura preparada de casa que nos presentan al alimón con sus mamás o papás. Otras veces son atentos lectores y entusiastas participantes en los juegos que les proponemos. La semana pasada jugamos al escondite al revés y ya podéis ver ¡qué buen ambiente había!

Da gusto recibir la visita de estos pequeños, el futuro de nuestra cultura, y poder aportar nuestro granito de arena a que mantengan el vínculo con la lengua. ¡Qué alegría a cambio y cuántas buenas sorpresas quedan por llegar!!

Entrevista realizada por Mar Juárez. Traducción Erik Coenen.

El traductor y profesor de literatura española de origen holandés, Erik Coenen, presentará el próximo jueves 24 de octubre la traducción al neerlandés de La Fábula de Polifemo y Galatea, del poeta y dramaturgo español Luís de Góngora, en el Instituto Cervantes de Utrecht. Coenen ha sido profesor de literatura española en la Universidad de Nimega y actualmente enseña teoría literaria en la Universidad Complutense de Madrid. Es autor de varios manuales de historia de la literatura española; de ediciones críticas de obras de Pedro Calderón de la Barca (Amar después de la muerte, A secreto agravio, secreta venganza, La selva confusa) y de traducciones al neerlandés de autores como Cervantes, Calderón, Quevedo, Antonio Machado, Unamuno, Borges y Muñoz Molina.

Dada su experiencia como docente y autor de obras relacionadas con la historia de la literatura española, ¿qué aspectos destacaría como los más interesantes de estos estudios?

R: De mis propios estudios en particular, destacaría la recuperación de La selva confusa, que es la primera comedia fechable de Calderón, que se conservaba en un manuscrito autógrafo pero que no había sido editado. Faltaba en todas las ediciones de comedias de Calderón. Si me está preguntando en general por el valor de los estudios en historia literaria, diría que no hay fenómeno -social, económico, político, cultural, artístico- que se pueda entender en profundidad fuera de su evolución histórica. La literatura en lengua española posee, además, una serie de textos y hasta géneros enteros de valor universal, que trascienden su momento histórico. Pienso, no sólo en el Quijote, sino en La Celestina, la novela picaresca, el teatro del Siglo de Oro de Lope y Calderón, unos cuantos poemas de Fray Luis de León, o la poesía de Quevedo y de Góngora.

¿Qué retos han supuesto para usted las traducciones de textos de grandes autores tales como Cervantes, Quevedo o Machado?

R: Me he dedicado sobre todo a la traducción de Calderón. En el caso de La vida es sueño, puedo decir que dediqué varias décadas en conseguir una versión aceptable según mi propio criterio. El mayor reto en la traducción de textos en verso no es siquiera el encontrar rimas, sino, primero, que esas rimas no resulten rebuscadas, forzadas, y el conseguir un resultado que satisfaga como poesía; y segundo, que siga sonando como la voz del autor. Esto último significa estudiar muy bien su estilo, sus giros, su léxico y hasta su visión del mundo para intentar no traicionarle. Espero haber conseguido que, digamos, mis traducciones de la poesía de Borges no suenan igual que las de Góngora. Con todo, hay que reconocer que es irremediablemente anacrónico pretender reescribir a Quevedo o Calderón en el holandés del Siglo XX o XXI, pues con los siglos no sólo cambia el idioma, sino también los conceptos. Cambia la manera de pensar que queda plasmado en el idioma. Lucho siempre con este problema y no consigo resolverlo. Me planteo algo así como esta pregunta: «¿cómo diría esto el autor, cómo redactaría este cuarteto, si, en vez de expresarse en el castellano del Siglo XVII se expresara en el holandés de mi tiempo?», pero claro, si Góngora naciera en el polder en nuestro tiempo, no escribiría como escribía un cordobés del suyo. Cualquier escritor compone con sus experiencias vitales, que están vinculadas con su época y se expresan a través de un lenguaje peculiar a esa época. De allí que existe en el fondo de estas traducciones, como he dicho, un anacronismo sin solución. En cuanto a Machado: poetas como él, o Jorge Manrique, o Fray Luis de León, son especialmente difíciles de traducir por la aparente sencillez de su expresión, que no permite apenas hipérbatos o circunloquios en la traducción. En ese sentido, Góngora o Calderón dan más libertad al traductor. Finalmente, menciona usted a Cervantes; el haber traducido algo suyo queda bien en mi currículum, pero realmente sólo traduje El retablo de las maravillas, con cuyo estilo me sentí, francamente, incómodo; demasiadas cosas parecen arbitrarias en el texto. Para empezar, los extraños nombres de los personajes, que no se podían ni dejar ni traducir. Nunca me acabó de satisfacer aquella traducción.

En relación a la conferencia del próximo jueves, ¿cuáles han sido las razones que le han llevado a traducir La Fábula de Polifemo y Galatea?  

R: Hay una razón muy egoísta: era una oportunidad para leer a fondo el Polifemo. Pero también creo que tenía razón Dámaso Alonso, que es un poema de extraordinaria perfección formal, y por tanto, un regalo a la literatura universal que merece ser compartido con quienes no sepan leer español lo suficiente para disfrutar el original. Y ahora, después de traducirlo, me parece aún mejor que antes: al lado del Polifemo, las octavas de cualquier otro poeta resultan flojas y faltas de densidad. Creo que el texto merece ser traducido, y como otros que lo sabrían hacer mejor que yo no lo hacen, me propuse hacerlo yo.

¿Qué interés puede despertar este poema de Luís de Góngora en el lector neerlandés?

R: Espero que disfrutar de la buena literatura. Aparte de la mera curiosidad. Vamos, los mismos motivos que le llevarían a leer la Eneida o la Divina comedia. Pero no me corresponde a mí contestar a la pregunta; que lo digan los lectores. A Guus Middag, que reseñó el libro para NRC Handelsblad, le gustó menos el Polifemo que un soneto contra el matrimonio que incluí en la antología…

¿A qué público está dirigida su conferencia?

R: La conferencia la imparto en holandés porque, a fin de cuentas, presento una traducción al holandés. Espero que vayan traductores, porque de eso voy a hablar en parte, pero también cualquier persona que quiera pasar un rato disfrutando de la buena poesía. Es ese el público que he tenido en mente al preparar la conferencia.

Vertaler en docent Spaanse Literatuur Erik Coenen presenteert donderdag 24 oktober in Instituto Cervantes zijn Nederlandse vertaling van La Fábula de Polifemo y Galatea van de Spaanse dichter en toneelschrijver Luís de Góngora. Coenen was docent Spaanse letterkunde aan de Universiteit van Nijmegen en doceert tegenwoordig Literatuurwetenschap aan de Complutense Universiteit van Madrid. Hij is tevens auteur van diverse handboeken over de Spaanse literatuurgeschiedenis, van kritische edities van werken van toneelschrijver Pedro Calderón de la Barca (Amar después de la muerte, A secreto agravio, secreta venganza, La selva confusa) en van vertalingen van schrijvers als Cervantes, Calderón, Quevedo, Antonio Machado, Unamuno, Borges y Muñoz Molina.

Gezien uw ervaring als docent en auteur van boeken over Spaanse literatuurgeschiedenis, wat zijn voor u de meest interessante aspecten daarin?

A: Wat mijn eigen onderzoek betreft, zou ik de herontdekking van La selva confusa noemen, het vroegst dateerbare toneelstuk van Calderón, dat in een auteurshandschrift bewaard is gebleven maar nooit is uitgegeven. Het ontbreekt in alle uitgaven van zijn toneel. Als u met uw vraag in het algemeen doelt op het belang van literairhistorische studies, zou ik antwoorden dat geen enkel verschijnsel –op sociaal, economisch, politiek of cultureel vlak– werkelijk kan worden doorgrond los van zijn historische ontwikkeling.  De Spaanstalige literatuur omvat bovendien een aantal teksten, en zelfs hele genres, die een universele waarde bezitten die boven hun historisch moment uitstijgt. Ik denk daarbij niet alleen aan Don Quichot, maar ook aan La Celestina, de schelmenroman, het toneel van de Gouden Eeuw van Lope de Vega  en Calderón, een handvol gedichten van Fray Luis de León, de poëzie van Quevedo en van Góngora…

Wat zijn voor u de uitdagingen geweest om werken van beroemde schrijvers als Cervantes, Quevedo of Machado te vertalen?

A: Ik heb me vooral gewijd aan het vertalen van Calderón. In het geval van Het leven is droom kan ik stellen dat het me tientallen jaren gekost heeft om een voor mij aanvaardbare versie te krijgen. De grootste uitdaging van het vertalen van teksten in dichtvorm is niet eens zozeer het vinden van bruikbare rijmen als wel, ten eerste, rijmen vinden die niet gezocht of geforceerd aandoen, en een resultaat bereiken dat zelf als poëzie bevredigend is; en ten tweede, dat het blijft klinken als de stem van de auteur. Dit laatste brengt met zich mee dat je de kenmerkende stijl, zinswendingen, woordkeus en zelfs het wereldbeeld van de auteur moet bestuderen om er geen verraad aan te plegen. Ik hoop zo voor elkaar te hebben gekregen dat, om maar iets te noemen , mijn Borges-vertalingen  niet net zo klinken als mijn Góngora-vertalingen. Maar al met al moet je het anachronisme onderkennen van de pretentie om Quevedo of Calderón in het Nederlands van de 20^ste of 21^ste eeuw te herschrijven. Met het verstrijken van de eeuwen verandert immers niet alleen de taal, maar ook ons begrippenkader. De manier waarop wij denken, zoals die in de taal tot uitdrukking komt, verandert.  Ik worstel hier altijd mee en kom er nooit helemaal uit. Ik stel me steeds zo ongeveer de volgende vraag: “Hoe zou de schrijver dit zeggen, hoe zou hij pakweg dit kwatrijn componeren, als hij zich niet in het Spaans van de 17^de eeuw maar in het Nederlands van mijn tijd zou uitdrukken?” Maar uiteraard zou een Góngora die in onze tijd in de polder zou zijn geboren niet schrijven zoals een Cordobees van zijn tijd. Elke schrijver schrijft vanuit zijn eigen ervaringen, die verbonden zijn met zijn tijdperk en tot uitdrukking komen in de specifieke taal van zijn tijd. Vandaar dat in dit soort vertalingen, zoals gezegd, een onontkoombaar anachronisme schuilt.

Wat Machado betreft: dichters zoals hij, of Jorge Manrique, of Fray Luis de León,  zijn des te moeilijker te vertalen vanwege de schijnbare eenvoud waarmee ze zich uitdrukken en die in vertaling nauwelijks omzettingen van de woordvolgorde of omslachtige parafrasen verdraagt. In die zin bieden Góngora of Calderón meer vrijheid.

Verder noemt u Cervantes; zijn naam staat goed op mijn vertaalcurriculum, maar het enige wat ik van hem vertaald heb is De poppenkast der wonderen, een tekst geschreven in een stijl waarmee ik, eerlijk gezegd, erg in de knoop heb gezeten. Te veel onderdelen van de tekst deden mij willekeurig aan; alleen al de namen van de personages, die je niet kunt handhaven maar ook niet kunt vertalen. Ik ben dan ook nooit helemaal tevreden geweest met het resultaat.

Naar aanleiding van de lezing van komende donderdag: wat bracht u ertoe om La Fabula de Polifemo y Galatea te vertalen?

A: Één van mijn beweegredenen was heel zelfzuchtig: de gelegenheid hebben om Polyphemus en Galatea grondiger dan ooit te lezen. Maar ik ben het ook eens met Dámaso Alonso dat het in puur formeel opzicht een buitengewoon volmaakt dichtwerk is, en dus een geschenk aan de wereldliteratuur dat het recht moet hebben gedeeld te worden met wie niet genoeg Spaans beheersen om van het origineel te kunnen genieten. Nu ik het vertaald heb vind ik het trouwens nóg beter dan vroeger: naast de octaven van Polyphemus en Galatea doen die van andere dichters me nu een beetje krachteloos aan, alsof er een hoop vulmiddel in zit. Een tekst als deze verdient het, beschikbaar te zijn in vertaling, vind ik, en aangezien wie het beter zouden kunnen het niet doen, heb ik het zelf maar gedaan.

Waarom zou de Nederlandse lezer dit gedicht van Luís de Góngora willen lezen?

A: Om te genieten van mooie literatuur, mag ik hopen. En louter nieuwsgierigheid. Dezelfde redenen, kortom, waarom iemand de Aeneis of de Divina Commedia zou willen lezen. Maar het is eigenlijk niet aan mij om die vraag te beantwoorden; dat moeten de lezers zelf doen. Guus Middag, die voor NRC Handelsblad een recensie van het boek schreef, heeft minder genoten van Polyphemus en Galatea dan van een gedicht tegen het huwelijk dat ook in de bloemlezing staat…

Voor welk publiek is uw lezing bedoeld?

A: Ik geef de lezing in het Nederlands omdat het per slot van rekening gaat om de presentatie van een vertaling in het Nederlands. Ik hoop dat er vertalers op afkomen, want daar ga ik het deels over hebben, maar iedereen is welkom die zin heeft om van mooie poëzie te komen genieten. Dat is het publiek dat ik in gedachten heb gehad bij het voorbereiden van mijn lezing.