Blog del Instituto Cervantes en Utrecht

Entrevista realizada por Mar Juárez. Traducción Erik Coenen.

El traductor y profesor de literatura española de origen holandés, Erik Coenen, presentará el próximo jueves 24 de octubre la traducción al neerlandés de La Fábula de Polifemo y Galatea, del poeta y dramaturgo español Luís de Góngora, en el Instituto Cervantes de Utrecht. Coenen ha sido profesor de literatura española en la Universidad de Nimega y actualmente enseña teoría literaria en la Universidad Complutense de Madrid. Es autor de varios manuales de historia de la literatura española; de ediciones críticas de obras de Pedro Calderón de la Barca (Amar después de la muerte, A secreto agravio, secreta venganza, La selva confusa) y de traducciones al neerlandés de autores como Cervantes, Calderón, Quevedo, Antonio Machado, Unamuno, Borges y Muñoz Molina.

Dada su experiencia como docente y autor de obras relacionadas con la historia de la literatura española, ¿qué aspectos destacaría como los más interesantes de estos estudios?

R: De mis propios estudios en particular, destacaría la recuperación de La selva confusa, que es la primera comedia fechable de Calderón, que se conservaba en un manuscrito autógrafo pero que no había sido editado. Faltaba en todas las ediciones de comedias de Calderón. Si me está preguntando en general por el valor de los estudios en historia literaria, diría que no hay fenómeno -social, económico, político, cultural, artístico- que se pueda entender en profundidad fuera de su evolución histórica. La literatura en lengua española posee, además, una serie de textos y hasta géneros enteros de valor universal, que trascienden su momento histórico. Pienso, no sólo en el Quijote, sino en La Celestina, la novela picaresca, el teatro del Siglo de Oro de Lope y Calderón, unos cuantos poemas de Fray Luis de León, o la poesía de Quevedo y de Góngora.

¿Qué retos han supuesto para usted las traducciones de textos de grandes autores tales como Cervantes, Quevedo o Machado?

R: Me he dedicado sobre todo a la traducción de Calderón. En el caso de La vida es sueño, puedo decir que dediqué varias décadas en conseguir una versión aceptable según mi propio criterio. El mayor reto en la traducción de textos en verso no es siquiera el encontrar rimas, sino, primero, que esas rimas no resulten rebuscadas, forzadas, y el conseguir un resultado que satisfaga como poesía; y segundo, que siga sonando como la voz del autor. Esto último significa estudiar muy bien su estilo, sus giros, su léxico y hasta su visión del mundo para intentar no traicionarle. Espero haber conseguido que, digamos, mis traducciones de la poesía de Borges no suenan igual que las de Góngora. Con todo, hay que reconocer que es irremediablemente anacrónico pretender reescribir a Quevedo o Calderón en el holandés del Siglo XX o XXI, pues con los siglos no sólo cambia el idioma, sino también los conceptos. Cambia la manera de pensar que queda plasmado en el idioma. Lucho siempre con este problema y no consigo resolverlo. Me planteo algo así como esta pregunta: «¿cómo diría esto el autor, cómo redactaría este cuarteto, si, en vez de expresarse en el castellano del Siglo XVII se expresara en el holandés de mi tiempo?», pero claro, si Góngora naciera en el polder en nuestro tiempo, no escribiría como escribía un cordobés del suyo. Cualquier escritor compone con sus experiencias vitales, que están vinculadas con su época y se expresan a través de un lenguaje peculiar a esa época. De allí que existe en el fondo de estas traducciones, como he dicho, un anacronismo sin solución. En cuanto a Machado: poetas como él, o Jorge Manrique, o Fray Luis de León, son especialmente difíciles de traducir por la aparente sencillez de su expresión, que no permite apenas hipérbatos o circunloquios en la traducción. En ese sentido, Góngora o Calderón dan más libertad al traductor. Finalmente, menciona usted a Cervantes; el haber traducido algo suyo queda bien en mi currículum, pero realmente sólo traduje El retablo de las maravillas, con cuyo estilo me sentí, francamente, incómodo; demasiadas cosas parecen arbitrarias en el texto. Para empezar, los extraños nombres de los personajes, que no se podían ni dejar ni traducir. Nunca me acabó de satisfacer aquella traducción.

En relación a la conferencia del próximo jueves, ¿cuáles han sido las razones que le han llevado a traducir La Fábula de Polifemo y Galatea?  

R: Hay una razón muy egoísta: era una oportunidad para leer a fondo el Polifemo. Pero también creo que tenía razón Dámaso Alonso, que es un poema de extraordinaria perfección formal, y por tanto, un regalo a la literatura universal que merece ser compartido con quienes no sepan leer español lo suficiente para disfrutar el original. Y ahora, después de traducirlo, me parece aún mejor que antes: al lado del Polifemo, las octavas de cualquier otro poeta resultan flojas y faltas de densidad. Creo que el texto merece ser traducido, y como otros que lo sabrían hacer mejor que yo no lo hacen, me propuse hacerlo yo.

¿Qué interés puede despertar este poema de Luís de Góngora en el lector neerlandés?

R: Espero que disfrutar de la buena literatura. Aparte de la mera curiosidad. Vamos, los mismos motivos que le llevarían a leer la Eneida o la Divina comedia. Pero no me corresponde a mí contestar a la pregunta; que lo digan los lectores. A Guus Middag, que reseñó el libro para NRC Handelsblad, le gustó menos el Polifemo que un soneto contra el matrimonio que incluí en la antología…

¿A qué público está dirigida su conferencia?

R: La conferencia la imparto en holandés porque, a fin de cuentas, presento una traducción al holandés. Espero que vayan traductores, porque de eso voy a hablar en parte, pero también cualquier persona que quiera pasar un rato disfrutando de la buena poesía. Es ese el público que he tenido en mente al preparar la conferencia.

Vertaler en docent Spaanse Literatuur Erik Coenen presenteert donderdag 24 oktober in Instituto Cervantes zijn Nederlandse vertaling van La Fábula de Polifemo y Galatea van de Spaanse dichter en toneelschrijver Luís de Góngora. Coenen was docent Spaanse letterkunde aan de Universiteit van Nijmegen en doceert tegenwoordig Literatuurwetenschap aan de Complutense Universiteit van Madrid. Hij is tevens auteur van diverse handboeken over de Spaanse literatuurgeschiedenis, van kritische edities van werken van toneelschrijver Pedro Calderón de la Barca (Amar después de la muerte, A secreto agravio, secreta venganza, La selva confusa) en van vertalingen van schrijvers als Cervantes, Calderón, Quevedo, Antonio Machado, Unamuno, Borges y Muñoz Molina.

Gezien uw ervaring als docent en auteur van boeken over Spaanse literatuurgeschiedenis, wat zijn voor u de meest interessante aspecten daarin?

A: Wat mijn eigen onderzoek betreft, zou ik de herontdekking van La selva confusa noemen, het vroegst dateerbare toneelstuk van Calderón, dat in een auteurshandschrift bewaard is gebleven maar nooit is uitgegeven. Het ontbreekt in alle uitgaven van zijn toneel. Als u met uw vraag in het algemeen doelt op het belang van literairhistorische studies, zou ik antwoorden dat geen enkel verschijnsel –op sociaal, economisch, politiek of cultureel vlak– werkelijk kan worden doorgrond los van zijn historische ontwikkeling.  De Spaanstalige literatuur omvat bovendien een aantal teksten, en zelfs hele genres, die een universele waarde bezitten die boven hun historisch moment uitstijgt. Ik denk daarbij niet alleen aan Don Quichot, maar ook aan La Celestina, de schelmenroman, het toneel van de Gouden Eeuw van Lope de Vega  en Calderón, een handvol gedichten van Fray Luis de León, de poëzie van Quevedo en van Góngora…

Wat zijn voor u de uitdagingen geweest om werken van beroemde schrijvers als Cervantes, Quevedo of Machado te vertalen?

A: Ik heb me vooral gewijd aan het vertalen van Calderón. In het geval van Het leven is droom kan ik stellen dat het me tientallen jaren gekost heeft om een voor mij aanvaardbare versie te krijgen. De grootste uitdaging van het vertalen van teksten in dichtvorm is niet eens zozeer het vinden van bruikbare rijmen als wel, ten eerste, rijmen vinden die niet gezocht of geforceerd aandoen, en een resultaat bereiken dat zelf als poëzie bevredigend is; en ten tweede, dat het blijft klinken als de stem van de auteur. Dit laatste brengt met zich mee dat je de kenmerkende stijl, zinswendingen, woordkeus en zelfs het wereldbeeld van de auteur moet bestuderen om er geen verraad aan te plegen. Ik hoop zo voor elkaar te hebben gekregen dat, om maar iets te noemen , mijn Borges-vertalingen  niet net zo klinken als mijn Góngora-vertalingen. Maar al met al moet je het anachronisme onderkennen van de pretentie om Quevedo of Calderón in het Nederlands van de 20^ste of 21^ste eeuw te herschrijven. Met het verstrijken van de eeuwen verandert immers niet alleen de taal, maar ook ons begrippenkader. De manier waarop wij denken, zoals die in de taal tot uitdrukking komt, verandert.  Ik worstel hier altijd mee en kom er nooit helemaal uit. Ik stel me steeds zo ongeveer de volgende vraag: “Hoe zou de schrijver dit zeggen, hoe zou hij pakweg dit kwatrijn componeren, als hij zich niet in het Spaans van de 17^de eeuw maar in het Nederlands van mijn tijd zou uitdrukken?” Maar uiteraard zou een Góngora die in onze tijd in de polder zou zijn geboren niet schrijven zoals een Cordobees van zijn tijd. Elke schrijver schrijft vanuit zijn eigen ervaringen, die verbonden zijn met zijn tijdperk en tot uitdrukking komen in de specifieke taal van zijn tijd. Vandaar dat in dit soort vertalingen, zoals gezegd, een onontkoombaar anachronisme schuilt.

Wat Machado betreft: dichters zoals hij, of Jorge Manrique, of Fray Luis de León,  zijn des te moeilijker te vertalen vanwege de schijnbare eenvoud waarmee ze zich uitdrukken en die in vertaling nauwelijks omzettingen van de woordvolgorde of omslachtige parafrasen verdraagt. In die zin bieden Góngora of Calderón meer vrijheid.

Verder noemt u Cervantes; zijn naam staat goed op mijn vertaalcurriculum, maar het enige wat ik van hem vertaald heb is De poppenkast der wonderen, een tekst geschreven in een stijl waarmee ik, eerlijk gezegd, erg in de knoop heb gezeten. Te veel onderdelen van de tekst deden mij willekeurig aan; alleen al de namen van de personages, die je niet kunt handhaven maar ook niet kunt vertalen. Ik ben dan ook nooit helemaal tevreden geweest met het resultaat.

Naar aanleiding van de lezing van komende donderdag: wat bracht u ertoe om La Fabula de Polifemo y Galatea te vertalen?

A: Één van mijn beweegredenen was heel zelfzuchtig: de gelegenheid hebben om Polyphemus en Galatea grondiger dan ooit te lezen. Maar ik ben het ook eens met Dámaso Alonso dat het in puur formeel opzicht een buitengewoon volmaakt dichtwerk is, en dus een geschenk aan de wereldliteratuur dat het recht moet hebben gedeeld te worden met wie niet genoeg Spaans beheersen om van het origineel te kunnen genieten. Nu ik het vertaald heb vind ik het trouwens nóg beter dan vroeger: naast de octaven van Polyphemus en Galatea doen die van andere dichters me nu een beetje krachteloos aan, alsof er een hoop vulmiddel in zit. Een tekst als deze verdient het, beschikbaar te zijn in vertaling, vind ik, en aangezien wie het beter zouden kunnen het niet doen, heb ik het zelf maar gedaan.

Waarom zou de Nederlandse lezer dit gedicht van Luís de Góngora willen lezen?

A: Om te genieten van mooie literatuur, mag ik hopen. En louter nieuwsgierigheid. Dezelfde redenen, kortom, waarom iemand de Aeneis of de Divina Commedia zou willen lezen. Maar het is eigenlijk niet aan mij om die vraag te beantwoorden; dat moeten de lezers zelf doen. Guus Middag, die voor NRC Handelsblad een recensie van het boek schreef, heeft minder genoten van Polyphemus en Galatea dan van een gedicht tegen het huwelijk dat ook in de bloemlezing staat…

Voor welk publiek is uw lezing bedoeld?

A: Ik geef de lezing in het Nederlands omdat het per slot van rekening gaat om de presentatie van een vertaling in het Nederlands. Ik hoop dat er vertalers op afkomen, want daar ga ik het deels over hebben, maar iedereen is welkom die zin heeft om van mooie poëzie te komen genieten. Dat is het publiek dat ik in gedachten heb gehad bij het voorbereiden van mijn lezing.

El 10 de octubre se celebró en la Universidad de Ámsterdam la octava Conferencia Spinoza, una iniciativa conjunta del Amsterdam School for Cultural Analysis (ASCA) de la UVA, la Consejería cultural de la Embajada de España en la Haya y el Instituto Cervantes de Utrecht. El Centro Virtual Cervantes (CV) publica los textos de las conferencias Spinoza: http://cvc.cervantes.es/literatura/conferencias_spinoza/

La conferencia de este año lleva por título Contra la muerte y ha sido impartida por la escritora y periodista Rosa Montero. El acto fue presentado por el Embajador de España, Exmo Sr.Don Javier Vallaure, quien recordó a los grandes nombres que han impartido desde 2005 esta conferencia de prestigio.  Dr. Pablo Valdivia, profesor de literatura de la universidad de Ámsterdam, expuso los elementos más significativos de la obra de Rosa Montero, cuyo último libro se titula La ridícula idea de no volver a verte. Señala el profesor Valdivia en su introducción: “Precisamente, si algo podemos aprender en los libros de Rosa Montero, es que el duelo paradójicamente nos educa en experimentar con mayor plenitud la vida. La pérdida de un ser querido no tiene cura ni con el olvido ni con el tiempo. La muerte de alguien cercano es una sombra que nos acompaña, con la que tenemos que aprender a convivir. La ridícula idea de no volver a verte constituye un buen ejemplo de esta peculiaridad que acabamos de señalar y que está presente en un buen número de novelas de Rosa Montero”.

La conferencia de Rosa Montero, en tono personal e íntimo, es una reflexión sobre la vida y la muerte y el afán de escribir que condiciona la existencia del novelista. El acto de escritura, como todo acto de creación artística, nace de la necesidad de construir una ficción para hacer más soportable la vida,  para aprehender el tiempo y la belleza, para buscar respuestas a preguntas sin respuesta. En definitiva, la creación entendida como rebelión contra la muerte. El texto de la conferencia de Rosa Montero pronto se podrá consultar en el CVC.

Este año el Instituto Cervantes de Utrecht ofrece muchas actividades culturales relacionadas con el Camino de Santiago. Podéis consultar la agenda en la página oficial de Facebook del Instituto Cervantes de Utrecht, donde podéis ver los próximos eventos y también los anteriores, fotos, etc.

Si queréis prepararos para hacer el Camino, conocer más cosas sobre él o descubrir nuevas rutas, os presentamos la sección que tenemos en la biblioteca sobre el Camino de Santiago, en la zona de viajes.

Además, en la biblioteca contamos con una colección completa de la revista “De Jacobsstaf ” que edita la asociación holandesa del Camino de Santiago gracias a su generosa donación.

Os recordamos que podéis consultar el catálogo completo de la biblioteca desde cualquier ordenador con Internet, y si no encontráis lo que buscáis podéis poneros en contacto con la biblioteca a través del correo electrónico, o mediante Twitter o Facebook.

¿Os animáis a ser peregrinos?

Dit jaar zal het het Cervantes Instituut veel activiteiten organiseren die in het teken staan van de beroemde Jakobsweg: de Pelgrimstocht naar Santiago de Compostela. Kijk in de agenda op de Facebook pagina van het Cervantes Instituut voor de eerstkomende activiteiten. Je vindt daar ook onze voormalige activiteiten, foto’s, etc. 

Als u zich wilt voorbereiden om de pelgrimstocht te gaan lopen, meer over de tocht wilt weten of nieuwe routes wilt ontdekken, dan kunt u terecht bij de sectie over de Pelgrimstocht naar Santiago in de reisafdeling van onze bibliotheek.

Dankzij een genereuze donatie van het Nederlands genootschap van Sint Jacob beschikt de bibliotheek over de complete jaargangen van het tijdschrift van dit genootschap “De Jacobsstaf”.

U kunt de complete catalogus van de bibliotheek raadplegen via internet, en als u niet vindt wat u zoekt, kunt u contact opnemen met de bibliotheek via e-mail, Twitter of Facebook.

Bent u al in de stemming om pelgrim te worden?

¿Te gustaría aprender a contar cuentos? Este jueves 6 de diciembre, la cuentacuentos Beatriz Montero, coordinadora general de la Red Internacional de Cuentacuentos (International Storytelling Network), ofrece en el Instituto un taller para adultos. En él, nos enseñará los secretos para aprender a contar y a comunicarse en público. Descubriremos las claves para ganarnos el corazón de los oyentes y cuáles los mejores instrumentos para ser un buen narrador.

Podéis encontrar en la biblioteca el libro de Beatriz Montero “Los secretos del cuentacuentos”. Podréis apoyaros en él para complementar todo lo que aprendáis en el taller, o si no podéis asistir, os servirá de ayuda para empezar a ser unos maestros del cuentacuentos.

¿Listos para contar?

Wil je leren hoe je een verhaal moet vertellen? Donderdag 6 december geeft Beatriz Montero, algemeen coördinator van het Red Internacional de Cuentacuentos (International Storytelling Network), een workshop voor volwassenen in Instituto Cervantes. Daarin leert zij ons de geheimen van het vertellen en contact maken met het publiek. We ontdekken hoe we de harten van de toehoorders kunnen winnen en wat we nodig hebben om een goede verteller te worden.

In de bibliotheek vind je het boek van Beatriz Montero “Los secretos del cuentacuentos”. Dit boek biedt je aanvullende informatie of, als je niet bij de workshop kunt zijn, een basis om een goede verhalenverteller te worden.

Klaar om te gaan vertellen?

Este jueves 15 de noviembre, el Instituto Cervantes de Utrecht organiza una noche de cine nicaragüense en colaboración con la Asociación de Amistad Utrecht-León (Nicaragua) (Stichting Vriendschapsband Utrecht-León).

Para introducirnos en el tema nicaragüense, la biblioteca pone a vuestra disposición la obra de dos grandes escritores de este país. Por un lado, el reconocido Rubén Darío, máximo representante del modernismo literario hispanoamericano y gran renovador del lenguaje poético. Entre sus obras destacan “Azul”, que le hizo conocido en el mundo, “Prosas profanas” o “Cantos de vida y esperanza”. Por otro lado, Sergio Ramírez, ganador del Primer Premio Internacional Alfaguara de Novela en 1998 con su obra “Margarita, está linda la mar”. Este título está tomado precisamente de uno de los poemas más conocidos de Rubén Darío.

Y si queréis saber más sobre el país, también podéis encontrar una guía turística de Nicaragua en inglés con mapas, itinerarios, gastronomía…

Komende donderdag, 15 november, organiseert Instituto Cervantes Utrecht een Nicaraguaanse filmavond in samenwerking met de Stichting Vriendschapsband Utrecht-León.

Om je voor te bereiden op het thema, hebben we voor jullie in de bibliotheek werken van twee grote Nicaraguaanse schrijvers in de aanbieding. Om te beginnen de beroemde Rubén Darío, dé vertegenwoordiger van het Spaans-Amerikaanse literaire ‘modernismo’ en groot vernieuwer van de poëtische taal. Bekende werken zijn “Azul”, dat hem wereldberoemd maakte, “Prosas profanas” en “Cantos de vida y esperanza”. Daarnaast de schrijver Sergio Ramírez, die in 1998 de Spaanse literatuurprijs Primer Premio Internacional Alfaguara de Novela won met zijn roman “Margarita, está linda la mar”. Deze titel verwijst naar een van de bekendste gedichten van Ruben Darío.

Als je meer wilt weten over het land, vind je in de bibliotheek een Engelstalige toeristische gids over Nicaragua met kaarten, routes, gastronomie…